De weg naar onvrijheid

Dankzij tweetal kritische reacties op mijn blog Wakker worden in de wereld van Poetin, werd ik aangespoord me nader te verdiepen in het tegenverhaal [narratief] dat het Westen (Amerika, NATO en de EU) zelf verantwoordelijk is voor de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022. Zoals ook de ambassadeur van Rusland in NL betoogt in artikel dat EW heeft geplaats op 23 januari 2023, naast tegenreactie van de ambassadeur van Oekraïne.

Ik werd verwezen naar woordvoerders als: 1) oud-kolonel Douglas Macgregor, een senior fellow bij The American Conservative, voormalige adviseur van de minister van Defensie in de regering-Trump. Hij was Amerika’s bekendste oorlogsheld, die tijdens Operatie Desert Storm in 1991 in slechts 23 minuten tijd een complete Iraakse pantserbrigade verwoestte. Vorig jaar publiceerde hij in september een PowerPoint presentatie, waarin hij liet zien dat een directe confrontatie met een Russische pantserdivisie zal leiden tot een Amerikaanse nederlaag. In een artikel vertelt Leonid Martynyuk van Polygraph (21 feb. 2023) hoe Rusland zijn desinformatie als binnenlandse propaganda gebruikt: https://www.polygraph.info/a/fact-check-how-russia-uses-retired-us-colonel-s-ukraine-misinformation-for-domestic-propaganda-/6972765.html

2) Econoom en hoogleraar Jeffrey Sachs adviseerde verschillende regeringen bij de overgang van communisme naar kapitalisme, onder meer door middel van schoktherapie. Van 2002 tot 2006 was hij speciaal adviseur van Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, en nadien tot 2016 van Annans opvolger bij de VN, Ban Ki-moon. Citaat: “In 2008 kwam het absoluut vreselijke besluit van Bush om aan te dringen op uitbreiding van de NAVO met Oekraïne en Georgië. Dat was in wezen wat ons niet alleen op het pad van absoluut verstevigde betrekkingen zette, maar ook op het pad naar deze oorlog… Het was een zeer controversiële bijeenkomst, omdat de meeste Europeanen bezwaar maakten, maar de Verenigde Staten duwden het erdoor. En dit leidde naar mijn mening heel snel daarna tot de oorlog in Georgië. Ik denk dat dat de boodschap van Rusland aan Georgië was: je gaat geen lid worden van de NAVO. En dat was ook een boodschap voor Oekraïne.”

Vorige maand februari 2023 maakte hij opmerkingen in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties over de vernietiging van de Nord Stream-pijpleiding. Die zou door Amerika zelf zouden zijn opgeblazen. Hij zei: “There have been many points on that path that were truly ill-advised.” In een pittig interview met hem door Isaac Chotiner van de New York Times weet hij goede kritische vragen te stellen, waarbij Sachs mij net als bij hem met een onbevredigend beantwoord achterlaat.

3) Scott Ritter, voormalig inlichtingenofficier van het Amerikaanse Korps Mariniers (tijdens Operation Desert Fox in Irak), meent dat een Russische overwinning onvermijdelijk is, en wat het ‘t Westen kost om dit te weigeren.[1] Ritter verwierp de berichtgeving door de westerse media over de Russische invasie van Oekraïne in 2022 en heeft zijn mening geuit op meerdere podcasts, waaronder die van Andrew Napolitano. Op 6 april 2022 werd Ritter geschorst van Twitter wegens het overtreden van de regel inzake “intimidatie en misbruik” nadat hij een tweet had gepost waarin hij beweerde dat de Nationale Politie van Oekraïne verantwoordelijk is voor het bloedbad in Bucha en de Amerikaanse president Joe Biden een “oorlogsmisdadiger” noemde. voor “proberen de schuld voor de Bucha-moorden af te schuiven” naar Rusland. De volgende dag meldde Newsweek dat zijn Twitter-account was hersteld. Ritter heeft verschillende kritische artikelen over de NAVO geschreven voor de Russische zender RT. In juli 2022 werd Ritter toegevoegd aan een lijst van pro-Russische propagandisten die was samengesteld door het Oekraïense Centrum voor het tegengaan van desinformatie.[2]

4) John Mearsheimer, een Amerikaanse politicoloog, gespecialiseerd in Internationale betrekkingen en hoogleraar aan de University of Chicago. Hij is een vaste auteur van Foreign Affairs. Mearsheimer behoort tot de zogenoemde realistische school binnen de internationale politiek en staat kritisch tegenover elke vorm van oorlog en ook over de Amerikaanse aanpak ervan. Getuige dit artikel in de NewYorker beschuldigt hij de VS van de crisis in Oekraïne. Hij zegt: “There is no question that Vladimir Putin started the war and is responsible for how it is being waged. But why he did so is another matter. The mainstream view in the West is that he is an irrational, out-of-touch aggressor bent on creating a greater Russia in the mould of the former Soviet Union. Thus, he alone bears full responsibility for the Ukraine crisis. But that story is wrong. The West, and especially America, is principally responsible for the crisis which began in February 2014.”[3]

De politicoloog beweert zo al jaren dat de agressie van Poetin jegens Oekraïne wordt veroorzaakt door westerse interventie. Niet verwonderlijk dat de veiligheidsdienst van Oekraïne Mearsheimer vorig jaar op een lijst van publieke figuren plaatste, die volgens haar Russische propaganda zouden promoten. Deze gerenommeerd geleerde betoogt dat liberale hegemonie – het beleid dat Amerika heeft gevoerd sinds het einde van de Koude Oorlog – gedoemd is te mislukken. Het is veel logischer, zo stelt hij, dat Washington een terughoudender buitenlands beleid voert, gebaseerd op een goed begrip van hoe nationalisme en realisme grote mogendheden in het buitenland beperken.
In 2014 raadpleegde Nieuwsuur hem over het referendum in de Krim: https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/623974-de-gevolgen-van-het-krim-referendum
In 2019 publiceerde hij zijn boek: The Great Delusion – Liberal Dreams and International Realities

Terwijl ik mij opnieuw in deze materie verdiepte, kwam ik al gauw van het een op het nader terecht en besefte ik inderdaad dat mijn blogs niet meer dan een verkenning waren en om meer duiding vragen (vooral die van Jelle Bijl kwamen in een nieuw daglicht te staan)[4] en er nog wel een ander verhaal te vertellen is. Daarbij stuitte ik enerzijds op tweetal verhelderende Munk-debatten in Toronto, inclusief een Nederlandse publicatie daarvan, uitgegeven door nota bene De Blauwe Tijger en anderzijds drongen zich opnieuw vooral de publicaties, interviews en online lessen van Timothy Snyder aan mij op. Te beginnen met zijn boekje Over Tirannie en vervolgens zijn boek De weg naar onvrijheid, dat ik wel zelf moest bestellen en lezen, naast nog andere boeken (via de bibliotheek).

Wat ik in deze blog wil doen, is eerst ingaan op die twee debatten en hun hoofdvragen. Vervolgens wil ik Yale-historicus Snyder aan het woord laten en zo vertolken, dat vanzelf duidelijk wordt wie bij die debatten het meest recht doet bij de analyse van het conflict in de Oekraïne, dat ten diepste en conflict is tussen twee tegenovergestelde wereldbeelden; een Clash of civilizations. Voor wie net als ik behoefte heeft aan een tijdlijn van ingrijpende en betekenisvolle gebeurtenissen, heb ik aanvullend een document samengesteld ‘De verweven historie van Rusland en Oekraïne’ met datums, aantekeningen en diverse citaten, dat via bobvandijk.academia.edu te raadplegen is.

De Russische inval in Oekraïne in februari 2014 was een late wake-up call, die eigenlijk al in 2014 had moeten plaatsvinden en feitelijk nog eerder, toen Poetin in 2012 bij zijn derde ambtstermijn een andere koers ging varen. Nu een jaar later, constateer ik dat we niet half door hebben, in wat voor oorlog we verwikkeld zijn. Al die jaren vond die strijd ver van ons bed plaats, maar dat is nu niet langer zo. … vluchtelingen … polarisatie, ondermijning van onze democratie, vrijheden en rechtsstaat: precies waar Poetin en de zijnen op uit zijn, zoals ik hier probeer aan te tonen: een neerwaartse spiraal, die alles en iedereen omlaag haalt of naar beneden trekt en ons van het ene schandaal na het andere opzuigt en van het ene spektakel naar het andere doet gaan.

Voor een goed beeld van de eerste twee ambtstermijnen van Poetin (na dat van Boris Jeltsin), zijn achtergrond en hoe hij aan de macht kwam, wil ik deze Duitse documentaireserie aanbevelen KGB, the sword and the shield [episode 3] Miljoenen leden onder de handen van de KGB. Massa-executies, geheime oorlogen en staatsgrepen. Maar vandaag is het beveiligingsnetwerk aantoonbaar sterker dan ooit. Onder Vladimir Poetin regeert de KGB of FSB, zoals ze nu heet, Rusland met ijzeren staaf rechtstreeks vanuit het Kremlin. Zijn autoriteit uitdagen, zelfs vanuit schijnbare veiligheid in het buitenland, betekent je leven riskeren. De KGB is er zelfs in geslaagd het communisme zelf te overleven. Tegenwoordig is Rusland niet langer een staat met een veiligheidsdienst: in plaats daarvan heeft de veiligheidsdienst een staat.

De Tegenstem – het alternatieve narratief

Westerse reacties na implosie van de Sovjetunie.

In plaats van met Rusland een band op te bouwen, bleek dat er in de opeenvolgende Amerikaanse regeringen geen plaats was voor de Russische Federatie en nam de Westerse arrogantie juist toe. De NAVO breidde uit tegen de belofte in, de Kleurenrevoluties werden gefinancierd door Westerse NGO’s en de media en politiek werden aangestuurd om anti-Rusland verhalen telkens te benadrukken, althans volgens Maria-Thérèse ter Haar in haar boek  Rusland en het Westen: de Ontgoocheling. Volgens haar en vele anderen is de NAVO versus Rusland de hoofdreden van dit drama. ‘Geef ons de garantie dat Oekraïne neutraal blijft’ vroeg Rusland voor een laatste keer aan de NAVO en het Westen een goed jaar geleden (december 2021, en al eerder in 2008 bij de NAVO conferentie van Boekarest). Het was aan dovemansoren gericht, er werd geen rekening gehouden met Ruslands veiligheidswensen. Er kwam geen antwoord.
“Wij, gewone burgers, kregen geen informatie over de Wolfowitz-doctrine of om in NAVO termen te spreken ‘Full Spectrum Dominance’. Ooit omschreef de NAVO-secretaris-generaal Hastings Lionel Ismay het doel van de NAVO als volgt: ‘To keep the Russians out, the Americans in and the Germans down.’ Het komt er in het kort op neer dat de Amerikanen niet willen dat Europa een normale verhouding met Rusland zou kunnen opbouwen.

De Munk Debatten

Eerste: Moet Het Westen de banden aanhalen met Poetins Rusland?

https://munkdebates.com/debates/the-west-vs-russia  op 10 April 2015 in de Roy Thomson Hall in Toronto. Dit debat over Ruslands veiligheidsbelang geeft ons dilemma precies weer: Vereisen de acties van Poetin het opleggen van bestraffende economische sancties, zijn isolement in wereldwijde fora en het bewapenen van de naties die rechtstreeks door Rusland worden bedreigd? Of moet het Westen een nieuwe relatie met Rusland zoeken op basis van gedeelde belangen?

Pro:
Stephen F. Cohen  – emeritus hoogleraar Russische studies aan Princeton Universiteit:
Poetin gelijkstellen aan Adolf Hitler is een ander voorbeeld van hoe onze nieuwe koude krijgers de Amerikaanse nationale veiligheid roekeloos schade toebrengen op vitale gebieden waar de medewerking van Poetin essentieel is.
Vladimir Pozner – Russische veteraanjournalist van meest bekeken politieke debatprogramma op tv1 in Moskou en auteur: Voor de gemiddelde Rus, die een heel trots persoon is met gevoel voor geschiedenis en de overtuiging dat zijn land een geweldig land is, heeft Poetin hem zijn gevoel van trots teruggegeven – je kunt ons niet meer negeren, zoals je deed toen Jeltsin werd aan de macht en Rusland was op zijn knieën.
Con:
Anne Applebaum – internationaal vermaarde Poolse expert op het gebied van Russische geschiedenis: Rusland is geen gebrekkige westerse mogendheid. Rusland is een antiwesterse macht met een andere, donkere visie op de wereldpolitiek.
Garry Kasparov – in Rusland geboren schaakkampioen en politiek dissident: Een dictator groeit uit tot een monster als hij niet in een vroeg stadium wordt geconfronteerd… En in tegenstelling tot Adolf Hitler heeft Vladimir Poetin kernwapens.

Anne Applebaum
In 1992 trouwde Applebaum met Radosław Sikorski, die later de Poolse minister van Defensie, minister van Buitenlandse Zaken en maarschalk van de Sejm was. Hij is lid van het Europees Parlement. Het echtpaar heeft twee zonen, Aleksander en Tadeusz. Ze werd Pools staatsburger in 2013. Ze spreekt naast Engels ook Pools en Russisch.

Anne Applebaum schrijft al sinds het begin van de jaren negentig over Rusland. In 2000 beschreef ze de banden tussen de toen nieuwe president van Rusland, Vladimir Poetin, met de voormalige Sovjetleider Yuri Andropov en de voormalige KGB.[46] In 2008 begon ze te spreken over “Poetinisme” als een antidemocratische ideologie, hoewel de meesten in die tijd de Russische president nog steeds als een pro-westerse pragmaticus beschouwden.

Applebaum is een uitgesproken criticus geweest van westers gedrag met betrekking tot de Russische militaire interventie in Oekraïne. In een artikel in The Washington Post van 5 maart 2014 beweerde ze dat de VS en hun bondgenoten niet langer mogen doorgaan met het mogelijk maken van “het bestaan van een corrupt Russisch regime dat Europa destabiliseert”. “een reeks internationale verdragen”. Op 7 maart betoogde Applebaum in een ander artikel in The Daily Telegraph , waarin hij een informatieoorlog besprak, dat “een krachtige campagne om de waarheid over de Krim te vertellen nodig is om de leugens van Moskou te weerleggen”. Eind augustus vroeg ze of Oekraïne zich moest voorbereiden op een “totale oorlog” met Rusland en of Midden-Europeanen zich bij hen moesten aansluiten.[50]

In 2014 vroeg ze in The New York Review of Books (in een recensie van Karen Dawisha’s Putin’s Kleptocracy) of ‘het belangrijkste verhaal van de afgelopen twintig jaar misschien niet het falen van de democratie was, maar de opkomst van een nieuwe vorm van Russisch autoritarisme”.[51] Ze heeft de “mythe van de Russische vernedering” beschreven en betoogd dat de uitbreiding van de NAVO en de EU een “fenomenaal succes” is geweest. In juli 2016, vóór de Amerikaanse verkiezingen, schreef ze over connecties tussen Donald Trump en Rusland[53] en schreef ze dat Russische steun voor Trump deel uitmaakte van een bredere Russische politieke campagne die bedoeld was om het Westen te destabiliseren.[54] In december 2019 schreef ze in The Atlantic dat “we in de 21e eeuw ook te maken hebben met een nieuw fenomeen: rechtse intellectuelen, die nu zeer kritisch zijn over hun eigen samenleving, die het hof zijn gaan maken aan rechtse dictators die een hekel hebben aan Amerika.”

Garry Kasparov

Ik had vroeger wel gehoord van deze beroemde in Rusland geboren schaakkampioen van Armeens-Joodse afkomst, maar was nogal verrast en verbaast dat hij ook vanaf 2005 in de politiek van zich had laten horen en zelfs als presidentskandidaat het tegen Poetin had opgenomen bij de Russische presidentsverkiezingen van 2008 als leider van de democratische oppositie, verenigd onder de naam Het Andere Rusland. In oktober 2015 verscheen zijn boek Winter is coming waarin Kasparov beschrijft waarom hij Vladimir Poetin als een dictator beschouwt en als een bedreiging, niet alleen voor Rusland, maar voor de hele wereld: The stunning story of Russia’s slide back into a dictatorship – and how the West is now paying the price for allowing it to happen. Van dat boek is zelfs een aparte samenvatting uitgegeven: Smart Summaries – Summary and Analysis of Winter Is Coming: Why Vladimir Putin and the Enemies of the Free World Must Be Stopped en is ook in het Nederlands vertaald: Het wordt winter – de vergeten lessen van de koude oorlog.[5] Kort gezegd: Het grootste gevaar is al oud en komt uit het Oosten: de dictatuur van Vladimir Poetin. Vijanden van zijn regime worden geëlimineerd en vermoord. De voornaamste politieke tegenstanders, onder wie Kasparov zelf, zitten in het buitenland en sinds kort voert Poetin een expansiepolitiek die tot een Derde Wereldoorlog zou kunnen leiden. Maar Amerika’s presidenten en andere machthebbers hebben tot nu toe weinig anders gedaan dan star vasthouden aan een politiek van verzoening. Volgens Kasparov is er maar één weg: de aanval. Onderhandelen heeft geen zin, we moeten onze positie herzien en ons keihard teweerstellen – diplomatiek en economisch. Elke dag dat Poetin aan de macht blijft, neemt de kans op een groot wereldconflict toe.

Tweede: Hoe de oorlog tussen Rusland en Oekraïne te beëindigen?

https://munkdebates.com/debates/russia-ukraine-war op 12 Mei 2022 eveneens in Toronto.

Het beëindigen van ’s werelds ergste geopolitieke crisis binnen een generatie, begint met het erkennen van de veiligheidsbelangen van Rusland.

PRO:

CON:

Timothy Snyder

Timothy Snyder (1969) is een Amerikaans historicus, gespecialiseerd in de geschiedenis van de Holocaust en Oost-Europa. Hij is als hoogleraar verbonden aan de Yale-universiteit. Hij was aanvankelijk vooral bekend vanwege zijn boek ‘Bloedlanden. Europa tussen Hitler en Stalin’ (2011), waarvan iemand ooit zei: Wie durft dit te lezen?  https://www.youtube.com/watch?v=bJczLlwp-d8. Hij was een van de weinige Engelstalige commentatoren die anticipeerde op de Russische invasie van Oekraïne in 2014 – een voorspelling waar zelfs zijn vrienden de spot mee dreigden – en waarschuwde in zijn boek Black Earth – The Holocaust as History and Warning (2015) dat “een nieuw Russisch kolonialisme” de Europese stabiliteit bedreigde. Volgens hem was de grootschalige invasie die in februari 2022 begon, niet, zoals sommigen het zagen, een klein regionaal conflict, maar eerder een gruweldaad van baanbrekende betekenis: “Het gaat om de mogelijkheid van een democratische toekomst”, schreef hij in Foreign Affairs. [6]
Het afgelopen jaar (2022) was Snyder een van de meest welsprekende vertolkers van de oorlog in Oekraïne. Hij schrijft en spreekt regelmatig over het conflict, in maart zelfs voor de VN-Veiligheidsraad. Hij heeft een project opgezet om de oorlog te documenteren, en meer controversieel, hij heeft meer dan 1,2 miljoen dollar ingezameld voor een anti-drone-verdedigingssysteem. Een cursus over Oekraïense geschiedenis die hij afgelopen herfst aan Yale gaf, is honderdduizenden keer bekeken op YouTube en hij is een van de beroemdste westerse intellectuelen in Oekraïne zelf geworden.

Voor overzicht van al zijn boeken zie https://timothysnyder.org/books. Voor zijn lessen over het moderne Oekraïne, zie The Making of Modern Ukraine

Over Tirannie

Een ander heel nuttig en leerzaam en hoogst relevant boek van Snyder vind ik het rijk geïllustreerde en bijgewerkte boek ‘Over Tirannie – twintig lessen uit de 20^e eeuw’[7] uit 2017[8]: wat we moeten leren van onze voorouders, die hebben meegemaakt hoe democratie overal in Europa ten onder ging toen fascisme, nazisme en communisme zich verspreidden: bewegingen waarin één leider of één partij uitdrukking gaf aan de stem van het volk en beloofde de burgers te beschermen tegen bedreigingen van buitenaf. Ten onrechte vertrouwden ook zij erop dat de democratie zou overleven. Zijn wij verstandiger dan zij waren? Ook in de huidige tijd lijkt het voortbestaan van de liberale democratie op het spel te staan. Niet eerder was de geschiedenis van de vorige eeuw zo actueel. Hoe kunnen wij als individu het begin van een totalitair regime herkennen? Hoe kunnen we ons daartegen verzetten? 

Zie voor een goede samenvatting inclusief videoclip, deze recensie: https://historiek.net/twintig-lessen-uit-de-twintigste-eeuw/149932/ De lessen hebben allemaal bondige en aansprekende titels, zoals: Leer van mensen in andere landen, Neem verantwoordelijkheid voor het aanzien van de wereld, Voorkom een eenpartijstaat, Koester onze taal: bedenk je eigen manier van spreken, week je af en toe los van het internet en lees boeken! Op die manier schep je een breder kader waarmee het eenvoudiger wordt om de aard en betekenis van actuele gebeurtenissen goed te kunnen duiden. Deze lessen zijn waardevol. Snyder laat zien hoe sluipend, bijna ongemerkt, een land kan worden omgevormd van een zekere mate van democratisch bestuur naar een dictatuur.

De Weg naar Onvrijheid: Rusland, Europa, Amerika

Minutieus beschrijft Snyder de gebeurtenissen tussen 2010 en 2016, een periode waarin Rusland probeert het Westen te ontwrichten, niet alleen in de Verenigde Staten, maar ook in Europa. “Het Westen heeft de deur opengezet doordat het zich sinds de Koude Oorlog in slaap heeft gesust met het idee dat de geschiedenis af was.”[9]

De politiek van eeuwigheid en onvermijdelijkheid

Centraal in zijn boek staat zijn visie op tijd, vooral het belang te weten dat we onderdeel zijn van de geschiedenis, dan wel de ontkenning en gevolgen daarvan in de ontwikkeling die hij ziet van een overgang van een ‘politiek van onvermijdelijkheid’ naar een ‘politiek van eeuwigheid’. Twee lastige concepten die Snyder introduceert en illustreert, maar die als je eenmaal beetje begrijpt wat hij bedoelt, wel een zeer scherpe analyse weergeven van de tegenstellingen van het Westerse denken en dat van het Oosten, van met name Rusland en hoe het laatste dat van het Westen beïnvloedt.
Snyder bekritiseert beide perspectieven als wegen naar onvrijheid. Om vervolgens aan te geven wat nodig is om te werken aan een hoopvolle toekomst.
Onvermijdelijkheidspolitiek bestaat grofweg uit het idee dat de wetten van de vooruitgang vast staan en dat de toekomst eigenlijk slechts meer van hetzelfde te bieden heeft. Er is simpelweg geen alternatief, zo luidt de boodschap. In deze onvermijdelijkheidspolitiek klinkt o.a. de stem van Fukuyama door (‘Het einde van de geschiedenis’). Deze politiek van onvermijdelijkheid is in de ogen van Snyder een voorbode van een eeuwigheidspolitiek waarin het noodlot de plaats van de vooruitgang inneemt. Volgens eeuwigheidspolitici kan de regering de samenleving als geheel niet bijstaan, maar haar slechts tegen (externe) bedreigingen beschermen. Crises worden door politici doelbewust gemanipuleerd om zo emoties los te maken en spektakel te creëren. Waarheidsvinding speelt geen enkele rol meer. Onvermijdelijkheids- en eeuwigheidspolitici maken verhalen van feiten. Eeuwigheidspolitici verspreiden eerst zelf nepnieuws en verkondigen vervolgens dat al het nieuws nep is. Burgers raken zo steeds minder geïnteresseerd in waarheid, over zichzelf en hun verleden, en gaan in plaats daarvan op zoek naar geruststellende verhalen die door diezelfde politici worden aangedragen, daarbij meteen de eigen positie verder verstevigend. Onze liberale democratie wordt zo in zekere zin ondermijnd.

Met deze twee termen geeft hij rake typeringen weer, die m.i. niettemin moeilijk beklijven en een andere omschrijving verdienen.

Wat Snyder in zijn boek heeft geprobeerd te doen, is iets ongewoons. Dat is het schrijven van een geschiedenis van de huidige tijd. De weg naar onvrijheid is een geschiedenis van de jaren 2010 die in wezen niet wordt afgesloten. Het landt nogal midden in de regering-Trump. Het begint ermee dat Poetin in 2012 voor de tweede keer aan de macht komt als president. Het houdt daar niet op. De conclusie gaat in op de soorten politiek waarin we terecht zijn gekomen en het centrale thema gaat precies over wat geschiedenis is of wat het herstellen van de tijd zou zijn. Wat hij probeert te doen met dit boek, is proberen de historische tijd terug te winnen om ons de geschiedenis terug te geven. Niet alleen in de zin van het verleden kennen, wat ook heel welkom zou zijn, maar eerder in de zin van ons te helpen onszelf in de geschiedenis te zien, want als je jezelf eenmaal in de geschiedenis ziet, heb je een idee van wat mogelijk en onmogelijk is. Als je een idee hebt van de structuur, dan kun je ook een gevoel van keuzevrijheid hebben van wat je daadwerkelijk kunt doen. Dus het boek begint eigenlijk met een overweging van tijd, omdat ik denk dat het moet en daarom denk ik dat we de geschiedenis hebben losgelaten. Het is niet alleen een kwestie geweest van de feiten loslaten. Het is een kwestie geweest van het accepteren van een bepaald verhaal. Een verhaal over vooruitgang, een verhaal dat ik in het boek de politiek van onvermijdelijkheid noem: het idee dat we de regels kennen van hoe de samenleving werkt, zolang we X hebben, laten we zeggen kapitalisme, hebben we Y, laten we zeggen democratie, toch? Of als je links bent, weet je dat de boog van de geschiedenis lang is, maar buigt naar gerechtigheid. Dat is niet waar. Er is geen boog en het buigt niet naar gerechtigheid.

Snyder: “Hoeveel van jullie geloven werkelijk dat de federale regering in staat is om beleid voor de toekomst te formuleren, hoeveel van ons zitten eigenlijk gevangen in een cyclus: of het nu gaat om woede of verontwaardiging, waarbij het dagelijkse nieuws onze stemming bepaalt. Hoevelen van ons hebben gemerkt dat een groot deel van het land, dat nu denkt in termen van ‘Amerika eerst’ of ‘Amerika weer groot maken’, [in feite] terugvalt in het verleden, waardoor het natuurlijk onmogelijk wordt om samen over een verstandige toekomst na te denken. De reden waarom ik zo bij de tijd stil sta, is dat dit de weg naar onvrijheid is: mensen die hoop hebben, maken plaats voor wanhoop. Mensen die zeker zijn van vooruitgang, maken plaats voor de enige manier om dat op te vangen: ermee stoppen. Halverwege stoppen is om de geschiedenis te zien voor wat het werkelijk is en daarom is dit boek bedoeld als een geschiedenis van het heden.
Een van de dingen die de politiek van de eeuwigheid ons heeft geleerd, is dat er geen alternatieven zijn, wat heel erg handig en ongelooflijk lui is om te denken. Als er natuurlijk geen alternatieven zijn, maakt het eigenlijk niet uit wat jij of ik doen. Maatschappelijk handelen maakt niet zoveel uit. Dingen zullen zich altijd vanzelf oplossen. Zoals ze zijn – en weer er zijn  geen alternatieven. Het kan mensen aanspreken die[zowel] rechts of links zijn. Aan de rechterkant kun je zeggen, nou ja, de markten zijn natuurlijk een goede zaak, die brengt altijd democratie. Links kun je zeggen dat het neoliberalisme is, wat kunnen we eraan doen?

Bij onvermijdelijkheidspolitiek kun je m.i. denken aan een vorm van determinisme (de geschiedenis ligt al vast) en wat er dan gebeurt als dingen gebeuren, die voor onmogelijk of denkbaar werden gehouden, zoals de financiële crisis van 2008 of de verkiezing van Donald Trump tot president of nu de inval van Oekraïne door Rusland.

Bij eeuwigheidspolitiek kun je denken aan een vorm van  fatalisme en de rol van slachtoffer te zijn, vanuit overtuiging van eigen onschuld. Alles wat je overkomt, komt door anderen of van buiten. In beide gevallen hoeft er geen beroep te worden gedaan op een vorm van eigen verantwoordelijkheid, immers wat er gebeurt is, wat ons overkomt.
Vandaar ook zijn boek Over Tirannie, dat hij tussentijds in 2017 publiceerde, waarin hij maar liefst 20 strategieën beschrijft, die burgers kunnen gebruiken om de liberale democratie te beschermen tegen een autoritaire overheid, uitgewerkt met concrete voorbeelden uit de geschiedenis, die nog steeds actueel blijkt te zijn!

Zo begint hij zijn inleiding van zijn boodschap bij een speciale bijeenkomst in De Balie in Amsterdam in november 2018 met: “Er is geen toekomst”. Hij vraagt hoe het idee van tijd bij ons werkt: ons idee dat de toekomst – onvermijdelijk – wel een betere versie zal zijn van het heden: “We hoeven niet na te denken over wat goed is, want ‘het goede’ hebben we al bereikt. Een individu hoeft zich niet verantwoordelijk te voelen, want algemene krachten – de markt, of de Europese Unie – zullen ervoor zorgen dat de toekomst beter is dan het verleden. Als dat idee zo alomtegenwoordig is, herken je het niet meer als ‘idee’. Als het idee barst, dat de toekomst hoe dan ook beter wordt, neemt de visie op tijd een andere vorm aan, en wordt er helemaal niet meer gesproken over een toekomst, maar alleen over het verleden. Nostalgie wordt gevoed. Dat kom je uit bij wat hij de ‘politiek van eeuwigheid’ noemt: de geschiedenis verloopt in deze visie cyclisch, waarbij steeds de bedreiging van buiten komt. Rusland heeft als eerste deze politiek van eeuwigheid bereikt.

Tegenover de politiek van de onontkoombaarheid (de idee dat de toekomst beter wordt) die Europa veel goeds bracht, zette Rusland een cynischer alternatief, de politiek van de eeuwigheid. Het perspectief van de lijn omhoog werd vervangen door een oneindige cirkel van steeds weer terugkerende externe gevaren. Daarvoor werd de Russische natie neergezet als de almaar geplaagde onschuldige maagd en het Westen als bron van permanente dreiging. Van daaruit zouden homoseksuelen, Joden en andere samenzweerders de Russische ziel proberen te vergiftigen. Om dit geloof te verbreiden, zetten Poetin en zijn aanhangers ook een aantal filosofen en schrijvers met bedenkelijke ideeën op een voetstuk, met name Ivan Ilyin!

Ivan Ilyin (1883-1953)

Kort nadat de virulente contrarevolutionair Ivan Ilyin in 1922 uit Rusland was verbannen, raakte hij onder de indruk van Mussolini. in wie hij hoop zag voor een verdorven wereld en later ook van Adolf Hitler als verdediger van de beschaving tegen de revolutie van het bolsjewisme. In Berlijn schreef hij een programma, dat hij aanbod aan de Witten, de tegenstanders van de nieuwe Sovjet-Unie met zijn bolsjewistische Rode Leger. Hij vond dat de Witten (i.t.t. de Bolsjewieken) een nog diepere vorm van fascisme belichaamden. Volgens Iljin was het communisme een onschuldig Rusland opgelegd door een decadent Westen. ‘De Witten omarmden namelijk een christendom dat het bloed van Gods vijanden eiste.’ Rusland heeft een Verlosser nodig: een mannelijke held, die bereid is het bloed van zijn vijanden te vergieten. Oorlog is nl. nodig om het spirituele welzijn van de Russische natie te verdedigen. Volgens Ilyin zal die verlosser een ‘democratisch dictator’ zijn, die zijn eigen feiten zal creëren en zo de waarheid naar zijn hand zetten. In deze zgn. ‘geleide democratie’ zijn feiten irrelevant. Niets is wat het lijkt, en het is onmogelijk om de waarheid te achterhalen.[10] Onze menselijke wereld van feiten (in een historische context) en hartstochten (waar denken plaats maakt voor lichamelijke liefde) zijn zinloos voor Iljin; een gedachteloze zingeving. Met de veroordeling van God gaf hij macht aan zijn filosofie en totalitaire opvatting, waarin we moeten streven naar een toestand waarin we als één man denken en voelen, wat inhoudt dat we helemaal niet meer denken en voelen. We mogen niet meer als individuele mensen met hun empirische fragmentatie en sociale mobiliteit bestaan. Kwaad begint waar de persoon begint.
Poetin haalt veel inspiratie uit de werken van deze vergeten, getormenteerde filosoof Ivan Iljin. Hoewel zijn werken bij publicatie quasi geen ruchtbaarheid of bekendheid veroorzaakten, kregen ze (dankzij Poetin) binnen het officiële Russische politieke denken een centrale plaats. In allerlei plechtige en belangrijke toespraken van Poetin komen de ideeën van Iljin prominent aan bod. Volgens de theorieën van Iljin, wordt het ‘zuivere’ Rusland permanent bedreigd door het Westen, de Joden, de kapitalisten en anderen. Daarom heerst er dan de facto ook een soort permanente noodtoestand, waarin een sterke leider het land moet beschermen. Op basis van de filosofie van deze ‘verknipte’ en ‘gnostische[11]’ filosoof, voor wie het enige goede in het heelal Gods totaliteit was vóór de schepping, heeft Poetin ook de inval van Rusland in Oekraïne samen met de aanhechting van de Krim verkocht aan de Russische publieke opinie. De manier waarop hij de manifeste betrokkenheid van Rusland bij het neerhalen van vlucht MH 17 heeft ‘weggepraat’, is in dit verband illustratief.

Toen Rusland in de jaren 2010 een georganiseerde kleptocratie werd en de binnenlandse ongelijkheid verbijsterende vormen aannam, bereikte Iljins invloed een hoogtepunt. . De Russische aanval op de EU en de VS bracht bepaalde politieke waarden aan het licht die Iljin de ‘filosoof’ had genegeerd of geminacht: individualisme, opvolging, integratie, nieuwheid, waarheid, gelijkheid [blz.27].

Rusland heeft er geen belang bij te evolueren naar een westers, democratisch model. Vertrekpunt is dat een kleine clan van oligarchen de bestaande corruptie en kleptocratie wil bestendigen. Democratische instellingen, met een scheiding der machten, is dan wel het laatste wat men nodig heeft.

In een kleptocratie kan geen toekomst bestaan. De persoonlijke en materiële belangen van een handjevol mensen hangen af van de fossiele brandstoffen waarover zij de beschikking hebben. Om deze situatie in stand te houden is het belangrijk dat de bevolking niet over de toekomst nadenkt. Die ziet er voor de gemiddelde Rus namelijk niet uit als een periode waarin het beter wordt. De Russische kiezers krijgen nooit beloften voor de toekomst voorgeschoteld, maar wel de verzekering dat de deugden uit het verleden zullen worden verdedigd.

Doordat Russische leiders de media grotendeels aan een touwtje hebben, slaan berichten over inmenging in Oekraïne, Polen, de VS, Groot-Brittannië of waar ook automatisch dood. Of het zijn misleidende verhalen van de Grote Westerse Vijand of tegenzetten van de alwetende leider om zijn volk tegen die duivel te beschermen. Sinds Poetin aan de macht is zijn tientallen journalisten in Rusland vermoord. Onafhankelijke media bestaan er nauwelijks meer.

Poetins terugkeer in 2012 heeft het Nieuwe Rusland bekrachtigd als een fascistische staat, in de klassieke zin van het woord: chauvinisme, revanchisme, messianisme, machtsvertoon, gelijkschakeling van de media, een feitelijk één partijsysteem, belastering van andersdenkenden, opsluiting van tegenstanders, aldus Krielaars.

Passionarnost

Lev Goemiljov (1912-1992) is een Russische denker, die geldt als exemplarisch voor het Euraziatisch denken met zijn theorie over etnogenese: een verklaring voor hoe volken ontstaan. Hij bepleitte een vreemde, naturalistische en pantheïstische theorie van biologisch determinisme. Hij onderwees dat etnische groepen levenscycli hebben. Zo  introduceerde hij de term passionarnost een hartstochtelijkheid die wordt uitgewisseld tussen een bepaalde etnische groep en het land, de dieren en de mineralen van het grondgebied dat zij bewonen. Deze gepassioneerdheid is dan het vermogen van speciale leiders op te bloeien te midden van wereldwijde chaos en stichters te worden van etnische groepen. Het Russische volk kwam voort uit kosmische straling van 1380 (zijn opvatting van astrofysica en menselijke biologie) en was i.t.t. het Westen nog jong en vol energie. Russen hebben een hoog niveau van “passionariteit” en vormen een superieure etnische groep, terwijl de West-Europeanen en Amerikanen in een staat van verval verkeren. Zij moet zich hoeden voor ‘chimerische’ groepen, valse naties zoals de Joden die een eeuwige dreiging vormen.  In het middeleeuwse Rusland handelden zij in slaven en betoonden zij zich een ‘militair-commerciële octopus’ en volgens hem agenten van een permanent vijandige westerse beschaving die eropuit was Rus te verzwakken en te schande te maken. De Rus moet de Joden eer brengen in bloed.
Goemiljov was bevriend met de filosoof Joeri Borodaj en zijn zoon Alexandr. Borodaj junior droomde van de ‘bewapenende gepassioneerdheid’, van mensen die de ‘katalysators van krachtige bewegingen’ waren, die ‘het gehele grondgebied van Eurazië zouden bevrijden.”

Eurozianisme

In November 2013 stelde de Russian Science Foundation (RSF) een alternatief voor integratie voor onder de naam Eurazië: wereldmacht voor Rusland, natiestaten voor de rest. In 2010 stond het nog voor de overlapping van de verdorvenheid van het Westen en de slechtheid van de Joden. Het Euraziatische idee was het stokpaardje van een nieuwe denktank, de Izborsk-club, die scherp gekant is tegen het (Westerse) liberalisme en streven naar een herleving van het Russische Rijk. De naam “Izborsk” verwijst naar de gelijknamige stad waar de club op 8 september 2012 werd opgericht. Zijn manifest begon met de van Iljin bekende stelling dat feitelijkheid een westers wapen tegen Rusland was, ‘de dodelijke dreiging van liberale centra.’ Snyder: “Het probleem was niet wat Europeanen of Amerikanen deden [noch hun beleid], maar dat de EU en de VS bestonden! Zij vervingen geschiedenis voor eeuwigheid: het cyclische patroon van westerse verdorvenheid en Russische onschuld.
De belangrijkste Eurazianisten waren de econoom Sergej Glazjev, Aleksandr Doegin[12], ‘de Cyrillus en Methodius van het fascisme’; en de stichter en drijvende kracht, de fascistische romancier Aleksandr Prochanov. Zij grepen terug op fascistische ideeën (zoals die van Ivan Iljin en zijn gangbare overtuiging dat de toekomst net als het verleden aan de wereldmachten was) en pasten nazi-ideeën voor Russische doeleinden aan. Net als Adolf Hilter verweet Prochanov  het wereldwijde jodendom dat het de ideeën had bedacht die zijn vaderland tot slaaf had gemaakt. Hij gaf de Joden ook de schuld van de holocaust. Net als Doegin omhelsde hij openlijk politieke fictie boven feiten; Europees succes was een teken van het kwaad; en het vaste geloof in de Russische bestemming van Oekraïne.

Een ander lid was Tichon Sjevkoenov, Poetins lievelingsmonnik en metgezel aan Iljins graf. Deze monnik was het brein om Vladimir van Rus nieuw leven in te blazen en de auteur van het bestverkopende boek in Rusland van 2012.

Poetin zou als president niet alleen Goemiljov aanhalen m.b.t. het Euraziatisch project, hij zou ook Sergej Glazjev tot adviseur voor Eurazië benoemen. Niet lang daarna zou Alexandr Borodaj een belangrijke rol spelen bij de invasie van Oekraïne. (Snyder, 2018, 96). En Doegin werd een regelmatig gast op de grootste Russische televisiezender.

Plannen voor inval op de Krim

Igor Girkin, een kolonel in de Russische militaire inlichtingendienst (GRU) die een werknemer was van Konstantin Malofejev, bekend als de ‘orthodoxe oligarch’, een anitjomeactivist en een fanatieke Russische imperialist, die Oekraïne niet als Russisch kan zien en door Rusland van Europa moest worden gered. Hij sprak de agenda van Rusland uit: Europa voorstellen als een vijand van de beschaving, homoseksualiteit als oorlog en Oekraïne als het slagveld. Girkin (die als Russische vrijwilliger aan Servische zijde had gevochten in Bosnische stadjes en VN-enclaves waar etnische zuiveringen en groepsverkrachtingen plaatsvonden en ook gevochten had in Transnitrië en Tsjetsenië bracht de dagen tussen 22 januari en 4 februari 2014 in Kiev door en heeft toen het Kremlin aangeraden om Oekraïne binnen te vallen en in stukken te scheuren. Het Majdan zou Russen kunnen inspireren om in actie te komen en was daarom onduldbaar. Een beleidsdocument van 13 februari 2014 bevat een memorandum om Oekraïne binnen te vallen en pakken wat het pakken kon.

Poetins propagandameester Vladislav Soerkov sneed Iljins ideeën toe op de wereld van de moderne media. Hij orkestreerde Poetins opmars naar de macht en zag toe op de consolidatie van de media die Poetins schijnbaar eeuwige bewind veiligstelden.

Wanneer kunnen we met recht spreken van een Natie?

In een serie lectures voor Yale Universiteit in het najaar van 2022 gaat Timothy Snyder in op vragen als: wat is een natie? Wat bracht de Oekraïense natie tot stand? Snyder: Een natie is een groep mensen met een common sense over wat de toekomst in petto heeft en wat ze zouden moeten doen. En in die zin zijn Oekraïners ontegensprekelijk een natie. Het idee dat, omdat een Viking zichzelf duizend jaar geleden doopte, Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland daarom misschien één natie zijn, is tastbaar absurd. Het idee dat de bolsjewieken Oekraïne hebben gecreëerd, zoals Poetin beweert, is ook belachelijk. Het is andersom. De Sovjet-Unie is ontstaan als een unie, als een federatie met nationale namen, juist omdat honderd jaar geleden zelfs uiterst links in Rusland zich er terdege van bewust was dat Oekraïne een natie was en op de een of andere manier tegemoet moest komen.[13]

Oekraïne moet op 23 februari 2022 als samenleving en staatsbestel hebben bestaan, anders zouden de Oekraïners zich de volgende dag niet collectief hebben verzet tegen de Russische invasie. Waarom heeft het bestaan van Oekraïne tot zo’n controverse geleid? Op welke manieren zijn Poolse, Russische en joodse zelfinzicht afhankelijk van ervaringen in Oekraïne? Hoe en wanneer ontstond er een moderne Oekraïense natie? Hoe komt trouwens een moderne natie tot stand? En waarom sommige landen wel en andere niet?[14] Het bestaan van een natie blijkt dan lang niet vanzelfsprekend.
Zodra eenmaal gecreëerde naties ontstaan, maken ze rotzooi, en claimt het een bepaald (heroïsch) verleden (na het eerst verknoeid te hebben). Het maakt zichzelf vanzelfsprekend, waarbij dit verhaal wordt verteld: ooit was er onschuld en nu is het verloren [door immigranten].

Vergelijk bijvoorbeeld vrij recent nog Trumps motto Lets Making America Great Again; als een cyclus van het verleden. Maar let op alle  neveneffecten van de houding: wij zijn goed, zij zijn slecht!

De leiders van Polen en Hongarije doen ook een kortzichtige poging om de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw te verheerlijken in plaats van hun bevolking een toekomstperspectief te bieden. De buitenstaander geldt altijd als het probleem – terwijl in deze landen nauwelijks vluchtelingen zijn.

Timothy Snyder wijst onder meer op het afglijden van enkele Oost-Europese landen, zoals Polen en Hongarije, naar doorgedreven nationalisme, xenofobie en een anti-Europese houding. Heel dit proces wordt gestuurd door het verspreiden van fake news, via manipulatie en/of hacking van de sociale media; het financieel en organisatorisch ondersteunen van extreem rechtse partijen en politici (zo is Marine Le Pen, een vaste bezoekster in Moskou, en Filip de Winter in Syrië bij president Assad); het inzetten van knokploegen tegen onder meer homoseksuelen en vreemdelingen.

Politieke systemen waarin wel sprake is van verleden maar niet van geschiedenis. Zo geeft de Poolse regering veel geld uit aan een officiële interpretatie van het verleden, en de Russische regering heeft zelfs wetten opgesteld waarin staat hoe je over het verleden moet praten.

De Russische eeuwigheidspolitiek greep duizend jaar terug om een mythisch moment van onschuld te vinden. Immers Rusland ziet zichzelf als een ‘maagdelijke staat’; permanent bedreigt de buitenwereld de Russische onschuld.

Poetin beweerde in juli 2013 tijdens bezoek aan Kiev, dat zijn duizendjarig visioen van de doop van Volodymyr/Valdemar van Kiev uit de jaren 980 Oekraïne en Rusland tot één volk verenigde.; als solide basis voor de spirituele eenheid in de zielen van onze volken. NB: Oekraïne en Rusland bestonden toen nog niet. Feitelijk is Kiev gesticht door de Vikingen vanuit Zweden! Zie documentaire Vikingen en artikel Historische Nieuwsblad. In Valdaj september 2013, tijdens zijn officiële presidentiële top over buitenlands beleid, zette Poetin zijn visioen zijn seculiere termen uiteen. Hij haalde Iljins ‘organisch model’ van de Russische staat aan, waarin Oekraïne een onscheidbaar orgaan van het maagdelijke Russische lichaam was. Dit was twee maanden voordat tussen de EU en de Oekraïne het associatieverdrag zou worden getekend. Wat Poetin in feite deed was een rituele bezwering verspreiden met als doel de status quo te versterken en machtsuitbreiding naar het buitenland te rechtvaardigen (p. 120).

Geen toekomst

In een kleptocratie kan geen toekomst bestaan. De persoonlijke en materiële belangen van een handjevol mensen hangen af van de fossiele brandstoffen waarover zij de beschikking hebben. Om deze situatie in stand te houden, is het belangrijk dat de bevolking niet over de toekomst nadenkt. Die ziet er voor de gemiddelde Rus namelijk niet uit als een periode waarin het beter wordt. De Russische kiezers krijgen nooit beloften voor de toekomst voorgeschoteld, maar wel de verzekering dat de deugden uit het verleden zullen worden verdedigd.
Niet de toekomst staat bij Poetin dus centraal, maar wel een geïdealiseerd verleden, waarbij gevoelens van nostalgie continu worden gevoed. De geschiedenis verloopt in deze visie cyclisch waarbij de bedreiging altijd weer van buiten komt. Dit wordt door Snyder een ‘politiek van eeuwigheid’ genoemd.

Successiebeginsel en het falen van de Russische democatie

Een zeer belangrijk inzicht over een kernpunt van democratie betreft het steeds terugkerende probleem van opvolging (successieoorlogen). Hoe logisch is deze gedachte eigenlijk “Ik ben koning, want mijn vader was dat ook”. “Het mechanisme dat er voor zorgt dat een staat een leider overleeft, heet het successiebeginsel, vaak in de vorm van democratie. De betekenis van elke verkiezing is de belofte van de volgende. Aangezien elke burger feilbaar is, transformeert democratie cumulatieve fouten tot een collectief geloof in de toekomst. De geschiedenis gaat door.
De Sovjet-Unie ontbeerde juist 69 jaar lang dit succesbeginsel en als de RFS nog steeds. De bolsjewieken waren niet geïnteresseerd in successie, omdat ze dachten dat ze aan wereldrevolutie begonnen waren, niet aan een staat. (p.46). Op 5 maart 2012 protesteerden zo’n 25.000 Russische burgers tegen de vervalste presidentsverkiezingen.

Visie en mentaliteit van Poetin

In zijn eerste toespraak als president tot het Russische parlement in 2012 beschreef hij zijn eigen plaats als de vervulling van een eeuwige cyclus: als de terugkeer van een oude vorst van Kiev, die de Russen Vladimir noemen en Scandinaviërs Valdemar. Hij behoorde immers tot een clan van Vikingen, bekend als de Rus, die langs de Dnjepr zuidwaarts trokken om slaven te kunnen verkopen in de zuidelijke havens. De Rus maakte van Kiev hun belangrijkste handelspost en uiteindelijk hub hoofdstad. Pas toen deze vorst van Novgorod  trouwde met de zus van de Byzantijnse keizer (bij wijze van een politieke coup en waarvoor hij zich tot het christendom moest bekeren, werd het christendom de bron van rechtvaardiging voor de vorst van Kiev (p.72).

Verleidelijke aantrekkingskracht van de attractie van buitenlands spektakelbeleid.

Dictators overtreden de regels (van de staat) en dagen het systeem uit.

De manier om Poetin te begrijpen, zegt Snyder,  is door het falen van zijn binnenlands beleid te volgen. Poetin komt aan de macht met het basisidee dat Rusland kan worden opgetuigd tot een soort rechtsstaat. “Dictatuur van de wet” is de uitdrukking die hij gebruikt. Hij beseft al snel dat dat niet het geval is, of in ieder geval, dat hij niet de persoon is om het te doen, en schakelt over op een ander regeerprogramma, waarbij hij niet de oligarchie moet afschaffen, maar de beste oligarch moet zijn, wat een zeer fundamentele verschil. Het ziet er misschien hetzelfde uit, omdat je mensen oppakt, ze in de gevangenis stopt, maar de beste oligarch worden, de baas van de bazen worden, de staat veranderen in de belangrijkste maffiaclan, is iets heel anders dan de stallen opruimen. Zodra Poetin die wending maakt, is dat een belangrijke wending, want het betekent dat er nooit een effectief binnenlands beleid zal zijn. Russen zullen niet de dingen krijgen die je uit de rechtsstaat zult halen, zoals sociale mobiliteit, vrijheid; dat gaan ze niet halen. Wat ze in plaats daarvan zullen moeten krijgen, is een buitenlands spektakelbeleid. Dus wij, het Westen, zijn de favoriete vijand van Poetin.

Regeren door wantrouwen

De manier waarop Rusland werkt, is door uit te gaan van wantrouwen  en het om te zetten in iets positiefs, waardoor je kunt regeren en dit is iets waarvan Snyder denkt, dat het nieuw is in de geschiedenis van de politiek. “Het is interessant wat de Russische leiders tegen de bevolking zeggen: je hebt gelijk ons niet te vertrouwen. We zijn in feite corrupte oligarchen. Ons nieuws is in feite niet waar. U weet dit, wij weten dat u dit weet en dat is een nieuwe vorm van sociaal contract. U kunt ons prima wantrouwen, maar als u ons wantrouwt, wantrouw dan ook alle anderen en hier wordt het buitenlands beleid. Als u ons, uw Russische leiders, gaat wantrouwen, moet u ook weten dat Nederlandse leiders en Amerikaanse leiders en Britse leiders en Europese leiders net zo veel op oligarchen lijken als wij.”

Strategisch relativisme

Bij strategisch relativisme gaat het erom internationale politiek te transformeren tot een spel met alleen verliezers, waarin een vaardige speler minder verliest dan alle anderen. Een ogenschijnlijk zwakke broeder kan aan kracht winnen zonder zelf sterker te worden, namelijk door anderen te verzwakken. Snyders boek toont welke methodes Rusland daarvoor de afgelopen jaren toepaste en wat daarachter steekt.

https://www.trouw.nl/cultuur-media/een-europa-dat-zo-welvarend-is-dat-moet-kapot~bdc97172/

Desinformatie, propaganda en cyberoorlog

In hoofdstuk 5 over waarheid of leugens, beschrijft Snyder hoe Ruslands informatieoorlog als het voornaamste type oorlog. Dmitri Kiseljov was de coördinator van het Russische staatsagentschap voor internationaal nieuws en de presentator van een populair programma op zondagavond, dat het informatieoffensief tegen Oekraïne leidde. De politieke technologen waren de eerste mannen die het Kremlin naar Oekraïne stuurde, het was de speerpunt van de Russische invasie.

De gelijktijdige inlichtingenoorlog was bedoeld om de EU en de VS te verzwakken.

Peter Pomerantsev besloot zijn boek over de Russische media en samenleving uit 2014 met de overpeinzing dat ‘hier daar zal worden’: het Westen wordt net als Rusland. Het was het Russische beeld dat dit proces in een stroomversnelling bracht. Als leiders Rusland niet konden hervormen, moesten hervormingen onmogelijk lijken. De Russische propaganda werd  doorgegeven door protegés van Europees extreemrechts die Ruslands belang bij desintegratie van Europese instellingen deelden; het binnendringen in het publieke debat, digitaal en via de tv, om wantrouwen tegen de EU te zaaien en publieke promotie van Eurazië en de ondersteuning van allerlei soorten separatisme.

Snyder inventariseert de vormen van Russische politiek op om de EU en de Verenigde Staten te vernietigen:

1. Poetin sloot vriendschap met Gerhard Schröder (SPD), de voormalige Duitse bondskanselier, die in dienst was van het Russische Gazprom.
2. Dat deed hij ook met Milos Zeman, die in 2013 tot president van Tsjechië werd gekozen na een door het Russische oliebedrijf Lukoil gefinancierde verkiezingscampagne en die in 2018 werd herkozen na een door onbekende bronnen gefinancierde campagne.
3. Een derde was Silvio Berlusconi, die voor en na zijn terugtreden als premier van Italië in 2011 samen met Poetin vakantie vierde. In augustus 2013 werd Berlusconi veroordeeld wegens belastingfraude en mocht hij in 2019 geen publieke functies meer bekleden. Poetin suggereerde dat Berlusconi’s ware probleem de vervolging van heteroseksuelen was. Daarmee laat Poetin – volgens Snyder – een grondbeginsel van zijn Euraziatische beschaving zien: wanneer het onderwerp ongelijkheid is, verander het dan in seksualiteit.
4. In postcommunistische Oost-Europese lidstaten van de EU, zoals Tsjechië, Slowakije, Hongarije en Polen, financierde en organiseerde Rusland nepnieuwssites om de waarde van het EU-lidmaatschap in twijfel te trekken.  
5. Nigel Farage van de UKIP en Marine Le Pen stelden een terugkeer voor naar een niet-bestaand verleden, waarin Europeanen in natiestaten zonder immigranten leefden.
6. Het Russische buitenlands beleid t.a.v. Groot-Brittannië richtte zich allereerst op het Schotse separatisme. De Scottish National Party drong er bij de Schotten op aan om voor onafhankelijkheid te stemmen bij een referendum dat op 18 september 2014 werd gehouden. In de weken daaraan voorafgaand beweerden Russische media valselijk dat Schotland zijn zorgstelsel en zijn rugbyteam zou kwijtraken als het bij Groot-Brittannië bleef. Nadat een meerderheid van de Schotse stemmers ervoor koos om in het VK te blijven, verschenen er video’s op internet die de geldigheid van de uitslag in twijfel leken te trekken. Een ervan toonde stembusfraude in Rusland, dat werd voorgesteld als Schotland. Het was een overwinning geweest voor Rusland als Schotland het VK had verlaten; maar het was ook een overwinning voor Rusland als de inwoners van het VK hun eigen instituties gingen wantrouwen.
7. Lang voordat David Cameron besloot tot een niet-bindend referendum over de kwestie van het Britse lidmaatschap van de EU, richtte Rusland in 2012 een organisatie op die de Conservative Friends of China heette. Een van de oprichters, Matthew Elliot trad op als hoofddirecteur van Vote Leave. Nigel Farage verscheen voortdurend op de RT en sprak zijn bewondering voor Poetin uit. Russische internettrollen – echte mensen die chatten met Britse stemmers – en Russische twitterbots, computerprogramma’s die miljoenen gerichte boodschappen verstuurden, zetten zich massaal in voor de Leave-campagne. 419 Twitteraccounts die over brexit postten, waren terug te voeren tot Ruslands Internet Research Agency – later zouden die allemaal ook posten namens Donald Trumps presidentscampagne.
8. Rusland bood opzichtig steun aan Oostenrijkse vijanden van de EU. Sommige leiders van de Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ) waren door familie of ideologie (of beide) verbonden met de naziperiode. Dat was het geval met Johann Gudenus, die in Moskou studeerde en Russisch sprak. In december 2016 kreeg hun kandidaat Höfer 46% van het totaal aantal stemmen bij de nationale verkiezingen. In oktober 2017 won de FPÖ 26% bij de Oostenrijkse parlementsverkiezingen en stapte daarna in december in een regeringscoalitie: een extreemrechtse partij die een openlijke partner van Moskou was, hielp een lidstaat van de EU te besturen.
9. De AfD (Alternatieve für Deutschland. De leider Alexander Gauland, oud-lid van de CDU, accepteerde Ruslands standpunt t.a.v. de Krim en stelde zijn partij voor als pro-Russische alternatief, ook al viel Moskou de Duitse gevestigde orde aan.
   Drie weken nadat de Duitse regering in 2015 aankondigde een half miljoen vluchtelingen per jaar toe te laten, begon Rusland met bombardementen op Syrië. De eindeloze stroom vluchtelingen voedt hier dan in een Europa de vreemdelingenhaat en de eis om de humanitaire politiek ten aanzien van hen af te bouwen, denk aan de kritiek op de Wir Schaffen dass-uitspraak van Angela Merkel. Door die aanhoudende migratiestroom, heeft zelfs Merkel, onder druk van de extremisten en nationalisten in haar land, moeten inbinden en is ze haar politiek draagvlak deels kwijtgeraakt. Meteen is ook haar rol en invloed binnen Europa ondergraven. Met behulp van nepnieuws bezorgde Rusland de vluchtelingen vervolgens een imago van terroristen en verkrachters. Zo verspreidden Russische propagandakanalen begin 2016 het nepnieuws over een groepsverkrachting door vluchtelingen van een 13-jarig Russisch-Duits meisje in Berlijn.
10. Niet lang nadat Radek Sikorski, de Poolse minister van Buitenlandse Zaken tijdens de Majdanplein-opstanden naar Kiev was afgereisd met als doel een onderhandelingsakkoord tussen de demonstranten en de regering, verloor de Burgerplatform-Partij bij de parlementsverkiezingen in oktober van haar rechtse rivaal, de Recht en Rechtvaardigheid-partij, waarna de ongebreidelde nationalist Antoni Macierewicz alsnog minister van Defensie werd.
11. De stijlfiguur van ‘een nieuwe koude oorlog’ [de Russische oorlog tegen Sodom] werd verspreid door Marine Le Pen, de leider van het Front National, die hem gebruikte op RT en in juli 2013 tijdens haar bezoek aan Moskou.
12. Russische complottheorieën, verspreid door extreemrechts in Europa, hadden aantrekkingskracht in sommige krochten van Amerikaans rechts, getuige uitspraken van Ron Paul, die in 2008 en 2012 meedeed aan presidentsverkiezingen. Paul, die zichzelf vrijheidsgezind noemde, had felle kritiek geuit op Amerikaanse buitenlandse oorlogen. Nu verdedigde hij een Russische buitenlandse oorlog. Hij haalde instemmend Sergej Glazjev aan, ook al waren diens fascistische politiek en neocommunistische economische beleid in tegenspraak met Pauls vrijheidsliefde en was Glazjev oorlogszucht in tegenspraak met Pauls isolationisme.
13. Ook Stephen Cohen leende in navolging van Lyndon LaRouche, de leider van een Amerikaanse cryptonazistische organisatie, krachttermen van de Russische media, dat Oekraïne een kunstmatige constructie was, bedacht door een internationale (Joodse) oligarchie om Eurazië tegen te houden. LaRouche publiceerde op 27 juni 2014 een artikel van Glazjev, waarin deze beweerde dat de Oekraïense regering een nazi-junta was die in het zadel was geholpen door de Verenigde Staten.
14. De bewering van Cohen dat Oekraïne zich schuldig maakte aan genocide werd door RT in het Engels vertaald en vervolgens door bep. Mensen uit Amerikaanse hoek verspreid. Beelden om Russen voor Amerikaanse antisemieten af te schilderen als de slachtoffers van Joden, kon Stephen Cohen gebruiken om tegenover Amerikaans links en Amerikaanse Joden te suggereren dat Russische slachtofferschap in 2014 vergelijkbaar was met Joods slachtofferschap in 1941. In een artikel in The Nation beweerde Cohen bovendien dat de Oekraïense premier de tegenstanders ‘ondermenselijken’ had genoemd, wat hij aanvoerde als bewijs voor de nazi-overtuigingen en – gedragingen van de Oekraïense regering. In werkelijkheid had hij een condoleanceverklaring geschreven aan de Oekraïense familieleden van militairen die omgekomen waren in de strijd, waarin hij het woord ‘onmensen’ (neljoedy) gebruikte om de aanvallers te beschrijven. Ook toen Rusland in juli 2014 vlucht MH17 neerschoot, verklaarde Cohen: “Er zijn eerder vliegtuigen neergeschoten. Dat gebeurde ook in de Koude Oorlog.”
15. De Britse linkse schrijver John Pilger schreef in mei 2014 in The Guardian dat Poetin ‘de enige leider was die de opkomst van het fascisme veroordeelde.’ Pilger was bij zijn schrijven beïnvloed door een tekst, ogenschijnlijk van een arts, die hij op internet had gevonden, waarin uitvoerig vermeende Oekraïense wreedheden in Odessa werden beschreven – maar die arts bestond niet en de gebeurtenis had niet plaatsgevonden. In de correctie in The Guardian werd alleen vermeld dat Pilgers bron, een nepstuk op sociale media, ‘naderhand was verwijderd.’
    Seumas Milne, adjunct-hoofdredacteur van The Guardian schreef in januari 2014 in een opiniestuk dat ‘extreemrechtse nationalisten en fascisten het middelpunt vormden van de demonstraties in Oekraïne. Dat kwam niet overeen met de berichtgeving vanuit Oekraïne in The Guardian, maar met Russische propaganda! Het recht van ongeveer een miljoen Oekraïense burgers om recht te laten optreden tegen oligarchie liet Milne buiten beschouwing: tamelijk vreemd voor een krant met een linkse traditie.
16. Niet lang na het Brexit-referendum op 23 juni 2016 zei Donald Trump: “Poetin trekt Oekraïne niet binnen, let op mijn woorden.” De Russische inval was ruim twee jaar eerder begonnen, in februari 2014, vlak nadat sluipschutters Oekraïners op het Majdanolein hadden vermoord. Trump had aan die reeks gebeurtenissen een campagnemanager te danken: Paul Manafort, voormalig adviseur van Janoekovitsj die naar Rusland vluchtte. Tot eind 2015 bleef Manafort vervolgens in dienst van het Oppositieblok, een pro-Russische partij in Oekraïne. In 2016 verhuisde hij naar New York en nam het management van Trumps campagne over. Ondanks zijn beter weten verkondigde Trump onder Manaforts leiding de onschuld van Rusland.
    Toen Moskou in de Verenigde Staten dezelfde technieken als in de Oekraïne toepaste, merkten slechts enkele rechtse en linkse Amerikanen dat op. En dus werd de Verenigde Staten verslagen, werd Trump gekozen, werd de Republikeinse Partij misleid en was de Democratische Partij geschokt. Russen leverden de politieke fictie, maar Amerikanen vroegen erom.
17. conflicten aanwakkeren tussen mensen en instituties, zoals via internet Amerikaanse racisten die zich agressief gedragen tegen Afro-Amerikanen.
18. onrust stoken door de e-mails van presidentskandidaat Hillary Clinton te hacken.
19. Snyder heeft het niet over Nederland, maar zie daarover mijn blog over Thierry Baudet n.a.v. het boek de Nieuwe Kruisvaarders van Sander Rietveld.

Schizofascisme

De grove uitlatingen van Aleksandr Doegin na de Russische interventie in de Donbass, ook wel de ‘Russische lente’ genoemd, markeren de lente van het Russische fascisme of beter gezegd schizofascisme: werkelijke fascisten die hun tegenstanders ‘fascisten’ noemen, de Joden de schuld geven van de Holocaust en de Twee Wereldoorlog aangrijpen als een reden voor meer geweld. In een Russische eeuwigheidspolitiek is Rusland immers onschuldig en geen Rus kan dus ooit een fascist zijn.

Westerse misvattingen: het zal zo’n vaart niet lopen.

Russische leiders denken niet aan binnenlandse politiek. Zij denken wel de hele tijd aan buitenlands beleid, en buitenlands beleid als een soort duel tussen grootmachten. Amerikaanse presidenten, de Amerikaanse publieke opinie, de Amerikaanse columnisten, zij denken niet zo. We reageren alleen op Rusland als het echt moet. Snyder: we reageerden heel, heel laat en heel, heel zwak op de Russische interventie bij de Amerikaanse verkiezingen in 2016. Toen Mitt Romney tijdens zijn campagne tegen Barack Obama zei dat Rusland een serieuze bedreiging vormde, lachte iedereen hem uit, behalve de Russen die graag dachten dat ze een serieuze bedreiging vormden. Als Obama zegt dat Rusland er niet toe doet, omdat het maar een regionale economie is enzovoort, dan zegt hij iets dat voor de Russen absoluut onbegrijpelijk is; ze beschouwen zichzelf als een grote macht en ze willen bewijzen dat ze een grote macht zijn. Het grootste verschil is dus dat Russen heel graag aan Amerika denken omdat Amerikaanse vijandschap, het idee dat Amerika Rusland probeert te kwetsen, Rusland een gevoel van betekenis geeft, terwijl Amerikanen Rusland absoluut niet nodig hebben voor hun gevoel van zichzelf. Dat is het fundamentele verschil.

Amerika heeft verloren en Rusland gewonnen

Snyder: Ik denk dat Amerikaanse democratische of republikeinse Amerikanen in 2016 de plicht hadden om te zeggen, dat we niet willen dat iemand zich kandidaat stelt voor het hoogste ambt die zijn aanhangers aanmoedigt om gewelddaden te plegen. We willen niet dat iemand zich kandidaat stelt voor het hoogste ambt die publiekelijk mijmert over de moord op zijn tegenstander. Mr. Trump deed het twee keer en vooral moeten we heel voorzichtig zijn met een kandidatuur die nauw verbonden lijkt te zijn met een buitenlandse mogendheid en ik denk dat dat moment in 2016 waar het Republikeinse leiderschap zei, dat we in wezen niet om soevereiniteit geven, we alleen geven om te winnen. ..
Ik denk dat dat een heel belangrijk punt van zelfdemoralisatie was in wezen, omdat wanneer de Republikeinse leiders zeggen, dat ze weten dat het niet waar is, maar hun kiezers niet weten dat het niet waar is en nu we dus een punt hebben bereikt, met basisfeiten over de Russische inmenging in de Amerikaanse politiek. Ik vind het demoraliserend wat mr. Trump heeft gedaan: ons ertoe gebracht heeft, dat een groot deel van de Republikeinse Partij in een soort dans van demoralisatie terechtkomt, waar ze de situatie rationaliseren door te zeggen dat hij zal slagen en dan doen ze de dingen die ze toch willen doen… Ze worden moreel betrokken bij de hele zaak, omdat je niet zomaar kunt zeggen, waar we misbruik van maken: jij hebt gelijk, het is allemaal één politiek systeem.

Het is interessant hoe weinig wetgeving er was. De activiteit van mr. Trump is in feite negatief; bezig met het afbreken van vertrouwen, het afbreken van het geloof van mensen in de rechtsstaat, het afbreken van de rechtsstaat zelf. Zijn grootste succes is ervoor te zorgen dat Amerikanen de dingen niet vertrouwen; elkaar niet te vertrouwen en daarom is het trouwens een Russische overwinning. Maar ze keuren niet veel wetten goed en de wetten die ze wel goedkeuren zijn entropisch.

Wie als Amerikaan vandaag wordt geboren, heeft veel minder dan 50% kans om meer geld te verdienen dan zijn ouders. Een Amerika waar de gemiddelde levensverwachting daalt, wat schokkend is in de ontwikkelde wereld. Een Amerika waar de gemiddelde burger 11 uur per dag voor een scherm doorbrengt en in Amerika waar we nu hebben gezien hoe het internet – met name bepaalde delen van het internet, met name sociale platforms – mensen wegleidt van het vermogen om rationele discussie met medeburgers en naar een politiek van wij in hen. Die allemaal of grotendeels als het ware gepersonifieerd zijn door mr. Trump. Mr. Trump is het soort Amerikaanse kapitalisten, dat overleeft door buiten de regels te spelen. De manier waarop hij aan de macht kwam, heeft alles te maken met de manier waarop internet kan worden ingezet als een wapen van angst en onrust.

Modern fascisme: building rhetoric

Dus de drie belangrijkste slogans van de Trump-campagne: bouw de muur; haar opsluiten; leg het moeras droog, we worden allemaal getest door buitenlanders die Facebook gebruiken voordat dhr. Trump heeft zelfs zijn kandidatuur aangekondigd toch? wat niets met de werkelijkheid te maken heeft: ze gaan het moeras niet droogleggen; ze zullen corrupter worden; ze gaan haar niet opsluiten: ze bedoelt Hillary Clinton omdat ze inderdaad misdaden heeft begaan. Ze kunnen haar vervolgen en dat gaan ze niet doen. Ze hoeven de muur niet eens te bouwen. Dit is toch het interessante aan het postmoderne fascisme? Meneer Trump en de Republikeinen zijn al twee jaar aan de macht, in twee jaar kan je een muur bouwen. Ik bedoel, de Verenigde Staten van Amerika zouden in twee jaar tijd een muur kunnen bouwen, maar dat hebben we niet gedaan en het interessante is, dat we dat ook niet hoeven te doen. Er hoeft daar geen echte muur te zijn. Het moet gewoon een bezwering over een muur zijn. Dus nu praten ze over het afwerken van de muur, maar ze zijn er nog niet eens mee begonnen bij de Amerikaans-Mexicaanse grens.

Als fictie levensecht lijkt, zegeviert de eeuwigheidspolitiek. Een leider uit het rijk der fictie vertelt leugens zonder wroeging of verontschuldiging, wan voor hem staat het bestaan gelijk aan onwaarheid. Het fictie schepsel ‘Donald Trump, succesvol zakenman’ vulde de publieke ruimte met onwaarheid en verontschuldigde zich nooit voor leugens, want als hij dat zou doen, zou hij erkennen dat er zoiets bestaat als waarheid. Trump bestuurde zoals hij de verkiezingscampagne had aangepakt: als iemand die – net als de Russen – verontwaardiging creëert i.p.v. dat hij een beleid formuleert.

Trump werd een populist genoemd. Een populist is echter iemand die beleid voorstelt om de kansen van de massa te vergroten en niet die van de financiële elite. Trump was iets anders: een sadopopulist, wiens beleid erop was gericht het kwetsbare deel van zijn electoraat schade te berokkenen. Deze mensen konden aangemoedigd worden door presidentieel racisme hun eigen leed opvatten als een teken dat anderen nog meer leed werd berokkend. Zoals een belastingverlaging uit 2017 tegen financiering van binnenlandse programma’s, wat onder meer tot gevolg had dat een groot deel van hen die de meeste behoefte hebben aan gezondheidszorg daarvan werden afgesneden.

Kansen en gevaren en kwetsbaarheden voor Europa

Russen wilden bij Europa horen! Rusland heeft de grondstoffen en Europa de handelsgeest en democratie. Daarbij delen we duizend jaar geschiedenis met elkaar op economisch, cultureel en christelijk gebied. Oekraïne had op dit Euraziatische continent een prachtige neutrale brugfunctie kunnen hebben, gelegen tussen Europa en Rusland. De VS tolereerde dit niet. Het doel is ‘to weaken Russia’ zei de Amerikaanse minister van Defensie Austin opnieuw in april 2022, een geopolitieke machtsstrategie die al 30 jaar aan de gang is.

Voor zover nodig wordt hiermee nogmaals aangetoond  dat de democratie en de vrijheid die wij hier in het Westen kennen, nooit verworven en voor eeuwig is. Integendeel, er is blijkbaar niet veel nodig vooraleer wij hier  – soms met onze ogen open  – laten ‘prutsen’ aan die fundamentele waarden.

Beperkte beeldvorming van onze geschiedenis

Het Europese verhaal van onvermijdelijkheid is dat er een Tweede Wereldoorlog was. En Europese natiestaten hebben die Tweede Wereldoorlog uitgevochten. En ze leerden van de Tweede Wereldoorlog dat oorlog een slechte zaak was en begonnen daarom een proces van integratie, dat begon met economie. En de logica van de economie leidde tot culturele en politieke samenwerking. En dat heeft de rust bewaard. Het probleem daarmee is dat het helemaal niet waar is. De Europese integratie is niet begonnen door natiestaten. Het werd begonnen door falende rijken. En het Europese integratieproces gaat niet over samenwerking tussen natiestaten. Het gaat over falende rijken die een plek vinden om hun economie en hun politiek en hun identiteit te centreren terwijl die rijken verdwijnen.

Overal luidt de vraag: zullen we een natiestaat of een deel van Europa zijn? Terwijl de moderne geschiedenis van Europa helemaal niet de geschiedenis van natiestaten is. In zijn eigen versie van de politiek van de onvermijdelijkheid creëerde Europa zelf de ‘mythe van de wijze staten’. Volgens die mythe kende Europa een lange geschiedenis van natiestaten, die door de Tweede Wereldoorlog concludeerden dat ze moesten samenwerken voor een betere toekomst: zo creëerden ze de Europese Unie. “Het probleem is dat het onwaar is”

I.p.v. twee wereldoorlogen, kijk naar ons koloniale verleden voor wie wij zijn. De moderne geschiedenis van Europa is geen geschiedenis van natiestaten maar een geschiedenis van (wereld)rijken. Nederland, Groot-Brittannië, Spanje en Portugal zijn voormalige metropolen van een koloniaal rijk. Tsjechoslowakije, Polen en Hongarije lagen aan de periferie van het Sovjetrijk, en waren daarvoor onderdeel van het Habsburgse of Russische rijk.

“Het wonder van de Europese Unie is dat ze deze verschillende vormen van gefragmenteerde rijken bij elkaar heeft weten te brengen, en een soort wettelijke gelijkheid tussen hen heeft gecreëerd. Een hele prestatie. Dat is gebeurd toen de rijken verloren gingen.

Van Great British Empire naar gewoon Britain

Kijk naar het Brexit-debat. Iedereen ging ervan uit dat de keus bestond uit Groot-Brittannië als natiestaat of de Europese Unie. De EU bestaat echt, maar Groot-Brittannië heeft nooit bestaan als natiestaat, alleen als wereldrijk. Het verlaten van de EU is radicaal, nieuw en riskant.
Ze weten niet hoe het is om in een middelgroot land te leven en geen deel uit te maken van iets groots. Eerst konden ze als deel van het Britse rijk de handel dicteren in de wereld. Daarna maakten ze deel uit van de EU, die de grootste economie ter wereld vormt.

Voor het referendum werd de bevolking  in koelen bloede  voorgelogen over de mogelijke dramatische gevolgen als het Verenigd Koninkrijk in de EU zou blijven. Eens het referendum achter de rug, en de Brexit een feit werd, werden alle leugens binnen de kortste keren ontkracht.

Wat de Timothy Snyder dus probeert aan te tonen, is dat Rusland wereldwijd een netwerk  van ultra-rijke, egoïstische bedrijfsleiders aan het uitbouwen is, waarin begrippen als democratie, solidariteit of humaniteit totaal niet meer aan de orde zijn. Informatie en verkiezingen worden schaamteloos gemanipuleerd. Wie al te kritische vragen stelt, wordt monddood gemaakt (denk aan het verdacht overlijden van een aantal kritische journalisten in de vroegere Oostblok landen).

Dit is geen boek om vrolijk van te worden, maar wel verplichte lectuur voor iedereen die begaan is met  het vrijwaren van onze vrije, democratische open samenleving. Het veroveren   van de wereldmacht gebeurt al lang niet meer  door het vertoon van grootste wapentuigen en imposante militaire parades. Een klein, discreet  team van goed opgeleide, cynische  technici en spindoctors  kan, met name dank zij de sociale media, veel maar schade aanrichten dan een log en duur leger. Tijd dat onze ‘strategen’ dit gaan inzien.

Belang van (lokale) onderzoeksjournalisten en feitelijkheid

Volgens het Russische model moet onderzoeksjournalistiek worden gemarginaliseerd, zodat nieuws een dagelijks spektakel kan worden. Het idee achter spektakel is de emoties van zowel aanhangers als criticasters oproepen en polarisatie bevestigen en versterken; elke nieuwscyclus creëert euforie of depressie en bevestigt de overtuiging dat politiek om vrienden en vijanden thuis draait en niet om beleid dat het leven van burgers zou kunnen verbeteren (p. 279).

De toekomst moet dus draaien om de productie van feitelijkheid; niet alleen productie van effectief geloven in waarheid, dat is ook erg belangrijk, maar het vergroten van actief bevestigende instellingen die op jacht gaan naar de waarheid. De waarheid komt op de een of andere manier niet aan het licht als je een instituut als het internet creëert, waarin 99,999% van wat er is geen verband houdt met onderzoeksrapporten. Stop er nog een heleboel negens in. Het is zeer onwaarschijnlijk dat dat je naar de waarheid zal leiden, als je toestaat dat lokaal nieuws sterft en het beroep van verslaggever verdwijnt als niemand de feiten produceert om een deel van de informatieruimte op te vullen. Hoe kan de waarheid dan een kans maken om te winnen? In een debat gaat het gewoon niet vanzelf, er is geen automatisch mechanisme. Dus ik denk dat de locaties soeverein zullen blijven, of om het op een andere manier te zeggen: de locaties waar humane politiek mogelijk zal zijn, zullen de locaties zijn die actief betrokken zijn bij de productie van feiten; die feitelijkheid behandelen als een soort schaarse hulpbron dat je moet proberen te veronderstellen dat democratie in de tijd het laatste is. Dus democratie produceert tijd. Voor democratie heb je tijd nodig. Als niemand in de toekomst gelooft, gaat niemand stemmen, maar democratie levert ook tijd op, want als je stemt, denk je. Ik zou over twee jaar kunnen stemmen, over vier jaar, nu over zes jaar. Dus de twee gaan samen en dan is dit uiteindelijk het allerlaatste wat de politiek van de eeuwigheid en de politiek van onvermijdelijkheid gemeen hebben, is dat elk van hen de verantwoordelijkheid wegneemt.
De weg naar onvrijheid is met recht opgedragen aan verslaggevers, ‘ helden van deze tijd’. Wie niet door het heden wenst te worden opgeslokt, moet beginnen zijn geschiedenis te zien voor wat die is.

Belang van Ethiek en een politiek van Verantwoordelijkheid

Als je denkt dat de toekomst onvermijdelijk zal zijn zoals het heden, maar dat het beter is, dat je er niets aan hoeft te doen, kun je gewoon een beetje mee rijden, als je denkt dat tijd slechts een lus is waar de anderen voor ons komen, wat we ook doen en je niet hoeft te vragen wat goed is. Jij bent goed, omdat je onschuldig bent en zij zijn slecht, omdat ze je aanvallen en dat is dan het einde van het verhaal.

De kwestie van verantwoordelijkheid rijst nooit, dat is wat ze twee ‘politics’ gemeen hebben en daarom is het zo gemakkelijk om van geloof in vooruitgang naar geloof in onheil te gaan, daarom is deze verschuiving zo gemakkelijk en daarom gebeurt het en de enige manier om eruit te komen van onderaf denk ik, is geloven in geschiedenis als geschiedenis. Oké, er is een tijdlijn, maar die is niet voorspelbaar en deterministisch. We moeten dingen over het verleden weten, zodat we ons in het heden kunnen situeren, maar als we ons eenmaal in het heden bevinden, moeten we de ethische vraag stellen wat voor soort toekomst we willen en dit is het laatste wat ik wil zeggen over de toekomst: Europees of niet, we kunnen de toekomst niet bereiken zonder ethiek, we kunnen er niet komen zonder feiten, maar we kunnen er ook niet komen zonder ethiek. Wat onvermijdelijkheid en eeuwigheid doen, is dat ze uitbesteden. Ze besteden de vraag wat goed en kwaad is uit. Dat kunnen we niet, als we een toekomst willen hebben. We moeten ons zorgen maken over hoe de wereld is, maar we moeten ook bereid zijn te argumenteren over wat goed is.

The demise of local news is not mentioned often enough in these kind of conversations…
I think a lack of local news may be the single greatest source of the problem. Most American counties are now news deserts; they have no reporters covering local politicians at all. People have no way of being active citizens; they go on reading but the stuff they read drives them upwards to national politics, into obsession and conspiracy. They bring the trust they had for local news to Facebook.

We cannot get to the future without ethics!

---

[1] https://therealnews.com/scott-ritter-dont-believe-the-hype-ukraine-cant-win-this-war

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Scott_Ritter

[3] https://www.economist.com/by-invitation/2022/03/11/john-mearsheimer-on-why-the-west-is-principally-responsible-for-the-ukrainian-crisis

[4] Mijn blog over de essay “Op het scherp van de ideologische snede” van Jelle Bijl gaat over de positie die Groen van Prinsterer innam, tijdens de Krim-oorlog in de 19e eeuw, waarin vergelijkbare tegenstellingen en allianties speelden als nu, en hij als antirevolutionair tegen de oorlogsretoriek ingaat. In mijn blog “F.M. Dostojevski over de Europese Revolutie” ga ik in op het vervolg dat Jelle Bijl schreef, waarin hij in Dostojevski een antirevolutionaire geestverwant van Groen ziet. Ik heb zijn boek Vaders en Zonen met veel interesse gelezen. Dat ik en anderen desondanks niet geheel positief over Dostojevsi kunnen zijn, werd door Peter D’Hamecourt scherp in beeld gebracht toen hij hem op zijn reizen door Europa nareisde en vervolgens een omluisterend portret van hem schets. Vaders en Zonen geeft niettemin belangrijk zicht op de zogenaamde Russische Christus en de Russische ziel.

[5] Uitgever: Atlas Contact, oktober 2015

[6] Dit is zijn inleiding: Rusland, een ouder wordende tirannie, probeert Oekraïne, een uitdagende democratie, te vernietigen. Een Oekraïense overwinning zou het beginsel van zelfbestuur bevestigen, de integratie van Europa mogelijk maken en mensen van goede wil in staat stellen om met nieuwe kracht terug te keren naar andere mondiale uitdagingen. Een Russische overwinning zou daarentegen het genocidaal beleid in Oekraïne uitbreiden, de Europeanen ondergeschikt maken en elke visie op een geopolitieke Europese Unie achterhaald maken. Als Rusland zijn illegale blokkade van de Zwarte Zee voortzet, zou het Afrikanen en Aziaten, die afhankelijk zijn van Oekraïens graan, kunnen uithongeren, wat een aanhoudende internationale crisis kan veroorzaken die het vrijwel onmogelijk zal maken om gemeenschappelijke bedreigingen zoals klimaatverandering het hoofd te bieden. Een Russische overwinning zou fascisten en andere tirannen versterken, evenals nihilisten die politiek zien als niets meer dan een spektakel dat door oligarchen is ontworpen om gewone burgers af te leiden van de vernietiging van de wereld. Met andere woorden, deze oorlog gaat over het vaststellen van principes voor de eenentwintigste eeuw. Het gaat over beleid van massale dood en over de zin van het leven in de politiek. Het gaat om de mogelijkheid van een democratische toekomst.

[7] Hier vind je eerste gedeelte als voorpublicatie: https://decorrespondent.nl/6354/lessen-uit-het-verleden-een-tirannie-voorkom-je-alleen-door-iets-te-doen/2277711193626-9092b673

[8] In januari 2017 hield hij in Amsterdam de Nooit Meer Auschwitz-lezing.

[9] Voor recensies zie:

1. https://www.trouw.nl/nieuws/historicus-timothy-snyder-het-debat-over-europa-wordt-compleet-verkeerd-gevoerd~bb7ba82f/
2. https://www.donaustroom.eu/de-weg-naar-onvrijheid/
3. https://www.davidrenkema.nl/de-weg-naar-onvrijheid-van-timothy-snyder/
4. https://www.liberales.be/teksten/2018/12/7/de-weg-naar-onvrijheid-thimothy-snyder 
5. https://www.nrc.nl/nieuws/2018/10/26/het-sprookje-van-de-wijze-natiestaat-a2752796

[10] Ook Elsevier Weekblad heeft onlangs een artikel geplaatst over deze ideoloog van een christelijk fascistisch totalitarisme, de ideoloog van de Witten, de anticommunisten die na de revolutie waren verjaagd uit de Sovjetunie.

[11] “Toen God verviel tot empirisch bestaan werd Hij beroofd van zijn harmonieuze eenheid, logisch rede en organisatorische zin.’ Blz.29

[12] In 1997 riep al op tot ‘fascisme, grenzeloos en rood’: democratie was waardeloos, de bourgeoisie slecht; Russen moesten worden geregeerd door een ‘Man van het Lot’; Amerika was kwaadaardig; Rusland was onschuldig. Hij was schatplichtig aan de nazirechtsthistoricus Carl Schmitt, die Iljin politiek definieerde als ‘de kunst van het identificeren en uitschakelen van de vijand’ en het concept van Grossraum introduceerde: een visie van mondiale politiek zonder wetten en staten, verankerd in de subjectieve verlangens van culturele groepen naar steeds meer land. Hij zag  de natie als ‘in wezen een organisme’.

[13] https://www.democracynow.org/2022/3/1/nato_expansion_ukraine_russia_crisis

[14] https://snyder.substack.com/p/syllabus-of-my-ukraine-lecture-class