Binnen twee jaar na de dood van Willem van Oranje in 1584 was hij landsadvocaat aan de zijde van de toen 18-jarige stadhouder Maurits. De twee zouden decennialang een succes duo vormen. De eerste grote daad van Oldenbarnevelt was het wegwerken van de Engelse graaf van Leicester. Vanaf diens vertrek fungeerde de Republiek als een uniek experiment, een land zonder soeverein vorst, onder leiding van Oldenbarnevelt, die eindeloos polderend de gewesten bij elkaar hield.
In geloofszaken stonden voor Oldenbarnevelt twee dingen als een paal boven water. De staat moest als wereldlijk gezag boven de kerk staan. En er moest één publieke gereformeerde kerk zijn, waarin zowel de calvinistische preciezen als de rekkelijken hun plaats zouden weten. Dat was de verdraagzaamheid van Oldenbarnevelt, ingegeven door de politieke overtuiging dat een verscheurde kerk de Republiek zou verzwakken. De overheid ging zich steeds meer met de leer bemoeien. Over predestinatie moest worden gezwegen en uiteindelijk zette Oldenbarnevelt met de zogeheten ‘scherpe resolutie’ milities in om de calvinisten in toom te houden.
Het conflict met Maurits en de rechtzinnigen draaide zo uit op de paradox van tolerantie met de knoet.

De herdenking daarvan doet ons land nog steeds verdelen als in een repeterende breuk. Lees daartoe vooral dit artikel van H. Algra uit 1956 over Oranje en Johan van Oldenbarnevelt n.a.v. onthulling van zijn standbeeld in Den Haag in 1954 door toemalige H.M. de Koningin, waar een rede werd gehouden over Eerherstel van Oldenbarnevelt, waarin ook gerefereerd wordt aan Groen van Prinsterer, die zelf ook over “Maurice et Barnevelt” geschreven heeft.
Ook afgelopen zaterdag was er tijdens de Koningsdag een verklede Oldenbarnevelt (de zoon van een welgestelde boer die was opgegroeid in Amersfoort) die enigszins aarzelend toch een hand kreeg van prins Maurits, de oudste zoon van prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven!
Het zal je verbazen hoeveel boeken er in half jaar tijd over hem zijn uitgegeven: https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/vier-eeuwen-na-zijn-dood-is-van-oldenbarnevelt-in-de-literatuur-als-man-van-de-tolerantie-springlevend-drie-sterren~bcebb284/
Hier een keurlijstje om verder op de ‘googelen’:

De advocaat van Holland: een roman van Nicolaas Matsier

Afhankelijk van wat de boventoon voerde, Oranje en geloof dan wel liberalisme en stedelijke regenten, daalde of rees Oldenbarnevelts ster. Dat nu die ster weer eens helder schijnt, zegt meer over het heden dan over Oldenbarnevelt zelf. Hij was de man van de verdraagzaamheid, en dat is ook de Oldenbarnevelt die we ontmoeten in Matsiers roman De advocaat van Holland. Matsier beschrijft de benarde gevangenschap en het proces door het oog van Oldenbarnevelt zelf, en doet dat niet vanuit de ik-vorm maar de derde persoon. Oldenbarnevelt wordt een soort vroege VPRO-remonstrant, die in een gesprek met Maurits onthutst is over een kerkleer die onschuldige kinderen veroordeelt tot de verdoemenis. ‘Hoe kan iemand zoiets gruwelijks volhouden’, spreekt de landsadvocaat. De crux is dat het Oldenbarnevelt niet zozeer om de leer als wel om de politiek te doen was.

De zaak Oldenbarnevelt – Val, proces en executie van Wilfried Uitterhoeve, een historisch verslag van zijn laatste levensmaanden.
Het proces-verbaal van de tientallen verhoren die de landsadvocaat van Holland tijdens zijn gevangenschap moest ondergaan, geeft een haarscherp beeld van de politieke verhoudingen en opvattingen in die jaren over de inrichting van de Republiek. De historicus en jurist Wilfried Uitterhoeve heeft de hele zaak Oldenbarnevelt nog eens nagelopen, van voorgeschiedenis tot naweeën. Hij heeft daarbij ruim gebruikgemaakt van de meest sprekende passages in de documenten uit en rond dit proces en verzamelde vele tientallen illustraties uit die jaren

Ben Knapen schreef De man en zijn staat: Johan van Oldebarnevelt 1547 – 1619.

In de geheel herziene editie van De man en zijn staat beschrijft Ben Knapen hoe een jongeman van eenvoudige komaf zich opwerkte tot voorman van de regentenklasse en hoe hij na de moord op Willem de Zwijger de regie van de Opstand naar zich toe trok. Als een doortastende en improviserende pragmaticus en control freak, die orde uit chaos schiep en onderweg de opstandige gewesten omsmeedde tot een imposante regentenrepubliek. Een vooral voor historici interessant hoofdstuk is gewijd aan de beeldvorming over Van Oldenbarneveldt sinds de zeventiende eeuw.
Ben Knapen concludeert: dat ‘van bovenaf opgelegde tolerantie zich vertaalt in verbetenheid van onderop’. Daar is ook vierhonderd jaar later weinig op af te dingen. In het populaire lijstje van de grootste Nederlander aller tijden bracht hij het niet verder dan plek 24, achter prins Claus en Toon Hermans.

Het einde van Johan van Oldenbarnevelt: Beschreven door zijn knecht Jan Francken

Terwijl stadhouder Maurits van Oranje militaire successen aaneenreeg, dirigeerde Van Oldenbarnevelt de politiek. Na 1600 liepen de spanningen op. Tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) schoof Maurits zijn rivaal terzijde: Van Oldenbarnevelt werd gearresteerd en wegens hoogverraad ter dood veroordeeld. Zijn trouwe knecht Jan Francken schreef een indringend en ontroerend verslag van zijn laatste maanden. Ter gelegenheid van de vierhonderdste sterfdag van de staatsman brengt Athenaeum de meesterlijke hertaling van Thomas Rosenboom opnieuw uit.

Hier zijn nog een paar artikelen te lezen:
Het ideale oliemannetje moest sterven.
Vier eeuwen na zijn dood is Van Oldenbarnevelt in de literatuur als man van de tolerantie springlevend.

Oldenbarnevelt- De laatste reis van de landsadvocaat

In een essay van Bert Engelfriet over de demonisering van de Joden: fictie en feit in zijn boek ‘Abraham zien‘ (2006) kwam ik een onthullende passage tegen over Oldenbarnevelt.

Op de vraag hoe over hem gedacht wordt, is het gepaste antwoord: hangt af aan wie je het vraagt. Zo is volgens ‘gereformeerd’ historicus A.Th. van Deursen Oldenbarnevelt ‘de grootste staatsman die Nederland in al de eeuwen van zijn bestaan heeft gekend.’ Doch dat valt volgens Engelfriet niet te rijmen met de dienstbaarheid van Oldenbarnevelt aan het Hollandse kapitaal. Als beloning voor het bewerkstelligen van het bestand van de Franse koning, aanvaardde hij als beloning een kapitaaltje van 90.000 gulden. Op verschillende terreinen dreef hij het conflict met Maurits op de spits, vooral ook op het terrein van de kerkelijke politiek. Maurits was gekant tegen de buitenlandse politiek van Oldenbarnevelt, die steun zocht bij de katholieke Fransen. Dat was onaanvaardbaar voor de calvinisten, die zich de vraag stelden, waarvoor de Opstand dan goed was geweest.

In zijn boek “Maurits, de winnaar die faalde” (2000) noemt A. Th. van Deuersen hem een ‘christen van het dertien in een dozijn model’. “Maurits heeft zijn leven in compartimenten verdeeld en staat de wet Gods geen controle over alle schuilhoeken van het hart toe.” Hoewel hij tegen Spanje (denk aan de Slag bij Nieuwpoort in 1600) handelde als een man uit een stuk, werd zijn reputatie door de terechtstelling van Oldenbarnevelt beschadigd en verklaart Deursen hem schuldig aan diens dood. Doch naar het oordeel van Bert Engelfriet, was Maurits keuze voor de calvinistische religie, de beste garantie voor geloofsvrijheid en vermijding van gewetensdrang!
In de zogenoemde scherpe resolutie van de Staten van Holland lag een burgeroorlog opgesloten. Officieren en soldaten werd gehoorzaamheid aan de PLAATSELIJKE-overheid opgelegd en op straffe van afdanking verboden om hun bevelhebber Maurits te gehoorzamen, terwijl de vijanden aan de grens stonden. Dat is staatsgevaarlijk, maar Oldenbarnevelt wilde vooral het economisch belang van het gewest Holland veiligstellen [in strijd met de Unie van Utrecht]. Daartoe huurde hij vreemde troepen in. Deze zogenaamde waardgelders werden geworven om het belang van het kapitaal te dienen.

Lees vooral wat dr F. de Graaff, in zijn boek Anno Domini 1000, Anno Domini 2000 hierover heeft geschreven, die uitlegt waarom prins Maurits niet anders kon dan berechten. Zie mijn blog met een samenvatting van zijn citaten of raadpleeg blz. 251-260 of online via: http://www.metahistorie.com/Boeken-dr-F-de-Graaff/ !
Hij spreekt over het leven van de prins bij de gratie Gods (zelfs van de keizer werd nog gezegd dat hij een leenheer van God was) en over Oldenbarnevelt, die voor de instant gratificatie van het kapitaal en zijn eigen macht koos.

In zijn hoofdstuk “De zegen die van het Huis van Oranje-Nassau is uitgegaan”, schrijft

J. den Admirant in zijn boek “Nederland van hoer tot bruid“: “Niet alle prinsen hadden in hun leven een duidelijk geloofsgetuigenis. Prins Maurits was wel overtuigd Calvinist, maar in zedelijk opzicht viel er op zijn leven nog wel wat aan te merken. Nooit getrouwd geweest, had hij verschillende buitenechtelijke kinderen. Maar uit het getuigenis van Johannes Bogerman (vz. van de Dordtse Synode), als geestelijk begeleider rond zijn ziek-en sterfbed, weten wij dat de prins na oprecht berouw in vertrouwen op de Heere Jezus alleen, is heengegaan.”

Nederland, van hoer tot bruid (2012), is het derde en laatste boek in een serie, dat een stevig fundament wil leggen onder het denken over ons Vorstenhuis en volk. En tegelijk wil het ons volk de weg wijzen, hoe het vooral de aansluiting niet zal missen naar het komende koninkrijk van de Messias. De troon van David, lang onder Israëls stammen in vergetelheid geraakt, gaat terug naar Jeruzalem. De andere twee boeken heten: Op weg naar de troon. Het koningschap in het licht van Israëls profeten (2008) en De Herder en de Tempel (2009). Zie https://www.jeruzalemofrome.nl/winkel

Zie ook nog deze artikelen:
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/03/01/het-ideale-oliemannetje-moest-sterven-a3743234
https://www.gevangenpoort.nl/verhaal/johan-van-oldenbarnevelt