Waar zullen we heengaan?

Dit was lange tijd de vraag toen Marja en ik ineens ontdekken dat we in de week van 13-17 augustus alleen zouden zijn, ondanks het bezoek van mijn zus en zwager en hun 5 kinderen uit Israël.

Ik had ideeën om naar Noord-Italië te gaan, toch eens Barcelona te bezoeken met zo’n goedkope vlucht of Praag en omgeving met de auto of Soedaneze ex-buren te bezoeken in Manchester of een Ywam-base in Einigen, Zwitserland eindelijk kwamen we googelend via Airmiles en Kras uit op een betaalbaar hotel in Kortrijk, vlak naast zo’n Middeleeuwse toren, vooral vanwege zijn strategische ligging, tussen de kust van België, die we feitelijk nog nooit bezocht hadden, het altijd pittoreske Brugge – en Rijssel (Lille) in Frankrijk. Kortom een omgeving die bereisbaar is, betaalbaar en nog onbekend.

Spontaan moesten wij toen denken aan het liedje van het Goede Doel “waar zal ik heengaan?” met als antwoord België, omdat iedereen daar lacht, en dat taaltje is zo zacht!

Op onze eerst echte verkenning van Kortrijk, stuitten wij al gauw op het museum 1302 welk jaartal verwijst naar de Guldensporenslag van 11 juli dat jaar en tevens een dubbeltentoonstelling heeft over Kortrijk Woelige stad 1580-1680, met een gedetailleerde kaart uit 1641.

Gilles li Muisit, een oude abt die het allemaal beleefde, zal je gids zijn en je vertellen over die speciale dag: 11 juli 1302. Toen vond op het Groeningeveld bij Kortrijk de Guldensporenslag plaats. Gilles neemt je ook mee door zeven eeuwen beeldvorming over die fameuze “slag bij Kortrijk”. De ontdekkingstocht biedt je een inzicht in de oorzaken, betrokken partijen en gevolgen van 1302 en in de evolutie van 11 juli als symbolische datum voor Vlaanderen.

M.b.v. een erg aardig presentatiefilmpje, wandel je ‘Sanderus achterna’ met een kaart en een boekje.
In 1566 was de Beeldenstorm begonnen om de hoek in Steenvoorde, in Frans Vlaanderen.
30 april 1569. De Grote Markt van Kortrijk is het decor voor de verbranding van zes wederdopers. Wat was er aan de hand? Het protestantisme telde meer en meer aanhangers. De overheid probeerde daar vat op te krijgen, wat mislukte. Kortrijk kende tussen 1578 en 1580 een calvinistisch bewind. Maar dat duurde dus niet lang. In 1580 heroverden de katholieken de stad.
Jezuïeten bouwden de Sint-Michiels, en verzorgden in hun middelbare school de opleiding van heel wat toekomstige paters. De Groeningeabdij beleefde een bloei en een nieuwe pestepidemie – die van 1636 – werd bestreden aan de hand het beeldje van Onze-Lieve-Vrouw van Groeninge. In plaats van in het ziekenhuis zocht men nog genezing door tussenkomst van Hierboven. Geloof én bijgeloof. De Fransen lanceerden in 1646 een aanval op Kortrijk en veroverden de stad. Ze bouwden een reusachtig militair bolwerk: de citadel. Dit werd de inzet voor nog meer gevechten

Wat wij in dat museum te zien kregen was in menig opzicht een openbaring, waardoor ik nu de stelling huldig, dat je de geschiedenis van Vlaanderen, niet begrijpen kunt zonder kennis te hebben van deze beslissende slag in 1302 en ik vind, dat met al het onderricht over onze vaderlandse geschiedenis deze niet mag ontbreken, omdat die nauw verweven is met de onze. De volgende twee dagen zouden we dat nog een aantal keer tegenaan lopen.

Guldensporenslag

Bij de troonsbestijging van de Franse koning Filips IV de Schone in 1285, begonnen de moeilijkheden tussen Vlaanderen en Frankrijk. Gwijde van Dampierre zocht steun bij de Engelse koning Eduard I, zegde zijn feodale trouw aan de Franse koning op en sloot een militair verbond met Engeland (1297). De openlijke strijd tussen deze graaf Gwijde en koning Filips IV nam hierdoor een aanvang. Gwijde’s dochter Filippina (zie hieronder) werd door de Franse koning gevangengezet. Vlaanderen werd door de Franse koning bezet (tussen 1297 en 1300) en nadien zonder meer geannexeerd. Gwijde gaf zich met zijn oudste twee zonen, Robrecht III van Béthune en Willem van Crèvecoeur over en werden gevangen.

De Guldensporenslag speelde zich af in Kortrijk op 11 juli 1302. De slag kwam voort uit de opstand van de Bruggelingen tegen de heerschappij van de Franse koning Filips de Schone (IV). Deze opstand werd ook bekend onder de naam “Brugse metten” en vond plaats op 18 mei 1302. Onder leiding van Jan Breydel en Peter De Coninck rekenden de Bruggelingen af met de in de stad gelegerde Franse troepen.

Graaf Robert II van Artois

Op 11 juli 1302 bracht graaf Robert II van Artois een Frans leger bestaande uit ongeveer 50.000 man op de been. Zij moesten het opnemen tegen een Vlaams leger dat slechts bestond uit 20.000 soldaten. De Vlamingen waren voornamelijk bewapend met lansen, ook wel “goededags” genoemd. De Fransen werden opgejaagd naar de nabijgelegen moerassen en sloegen uiteindelijk op de vlucht. Toen de strijd gestreden was, raapten de Vlaamse soldaten de sporen van de gedode en gewonde Franse ridders op, waardoor de slag de naam “Guldensporenslag” kreeg.
De strijd van de Vlamingen vond weerklank elders in Europa en betekende het einde van het feodale stelsel!

Betekenis

Zeven dagen later werd Paus Bonifatius VIII ’s nachts te Rome gewekt om hem mee te delen, dat voor de eerste maal in de geschiedenis een leger van voetvolk een leger van ridders had verslagen.
Vlaanderen herwon zijn zelfstandigheid van vroeger, maar werd bij de slag bij Pevelenberg in 1304 tijdens de onderhandelingen tot zware toegevingen gedwongen, nadat die slag onbeslist eindigde. Vlaanderen bleef onafhankelijker dan de rest van Frankrijk, maar had een deel van die zelfstandigheid wel verloren.
Het bleek voldoende om uiteindelijk, door de Bourgondische eenmaking en de Honderdjarige Oorlog losgerukt te worden uit Frans leenverband, al gebeurde dat pas officieel in 1548, met de Vrede van Augsburg.
Tot mijn verbazing heeft deze slag door de loop van de geschiedenis als een belangrijk bevrijdingssymbool gediend voor het Vlaamse volk. Zo heeft Hendrik van Conscience, bekend van mijn Nederlandse- en Vlaamse literatuurlijst hierover in 1838 zijn beroemde Leeuw van Vlaanderen geschreven. Hij wilde zijn Vlaamse landgenoten bewust maken van hun nationale identiteit en eigenwaarde (vlak na de 19e eeuwse onafhankelijkheidstrijd van Belgie). Met het grote succes van De Leeuw van Vlaenderen werd Conscience bekend als “de man die zijn volk leerde lezen.” Dit boek is in 1984 door Hugo Claus zelfs verfilmd.

Een parallel verhaal betreft de dochter van Gwijde van Dampierre, Filippa van Vlaanderen (? – 1306), die met de Engelse troonopvolger Eduard II zou huwen, maar samen met haar vader door koning Filips IV van Frankrijk werd gevangengenomen en hoogstwaarschijnlijk in gevangenschap stierf. Deze Franse koning is overigens dezelfde die de Tempeliersorde ontbond: Hij duldde op het Franse grondgebied geen paramilitaire organisatie die aan zijn gezag ontsnapte en kon zijn lege schatkist vullen met de bezittingen van de tempeliers.
De kerk was niet opgewassen tegen deze machtige koning. Veel betrokken geestelijken waren zelf Fransen, nauw verbonden met de koning en nauwelijks bereid hem tegen te spreken. Sommigen werkten heel actief mee aan zijn plan. Op vrijdag 13 oktober 1307 werden ongeveer tweeduizend tempeliers gearresteerd in Frankrijk. Na een proces van vijf jaar deelde paus Clemens V op 3 april 1312 mee dat hij besloten had om de tempelorde op te heffen.

In het museum zagen we ook beelden van herdenkingen in 1902 en 1952 met complete optochten. Ook op het monument op de Grote Markt in Brugge, zag ik opnieuw een afbeelding van deze veldslag. Ik begreep dat ook koning Albert I in de 1^e WO zijn manschappen op basis van deze slag heeft willen motiveren tot wat een uitputtende loopgravenoorlog werd. Het museum liet ook nog een educatief filmpje zien, waar verschillende personages met elkaar in gesprek zijn over de historiografie en effecten van deze slag. Ik vraag me af welke invloed die ook vandaag nog speelt in de strijd tussen de Vlamingen en de Walloniërs.

Tot op vandaag geldt in vele Vlaams-nationalistische kringen de Guldensporenslag als symbool voor de vele taalstrijden tussen Vlamingen en Franstaligen. De Vlaamse Gemeenschap heeft in 1973  11 juli als officiële Feestdag van Vlaanderen uitgeroepen.
Hier vind je een link naar een speciale website over de Guldensporenslag

Ieper en de eerste wereldoorlog

Allereerst kwamen we een kolossaal monument tegen voor de meer dan 100.000 slachtoffers uit W.O. 1, als je Ieper binnenwandelt. In ons geval was dat op 15 augustus, oftewel voor bijgelovige Katholieken de feestdag van Maria ten Hemelopneming, wanneer in principe alles gesloten is. Dit jaar midden in de week op woensdag, heel onwerkelijk dus. Maar dat was deze waanzinnige loopgravenoorlog ook!

G

Een zeer zwaar vernielde stad, die in 2 tot 5 jaar helemaal herbouwd werd.
Zeer indrukwekkend met een uitstekende Office voor toerisme.

Helaas hadden we nu niet de tijd om ook het InFlanders Museum te bekijken. Daar moeten we beslist nog een keer terugkomen. Op hun website kun je veel historische achtergronden lezen, waaronder het onzalige plan van Von Schlieffen.

Cassel (Kasselberg)

Mijn verbazing over de gevolgen van de slag bij de Kasselberg in 1677 in Frans Vlaanderen was haast nog groter. Wie weet en realiseert zich vandaag nog, dat door het verliezen van deze slag door Willem III van Lodewijk XIV, dit gedeelte – waar tot voor kort nog iedereen Vlaams sprak, dat dit in feite door Frankrijk is geannexeerd.

Vreemd genoeg heeft dit verlies- door een stomme inschattingsfout van het gebied bij Noordpeene niet geleid tot een nationale herdenkingsdag van de vele slachtoffers.

Eerst bezoeken wij het Musée de Flandre, het eerste en enige museum in Frankrijk dat geheel gewijd is aan de artistieke en culturele identiteit van Vlaanderen. Het museum is gehuisvest in het Hôtel de la Noble-Cour uit de 16de eeuw aan de Grote Markt, dus midden in het centrum van Cassel. Het is een plaatsje met een mooi dorpsplein maar vooral een uniek uitzicht punt over Frans-Vlaanderen.
NB: Houd er wel rekening mee, dat als je voor 12.30 uur arriveert, het museum – en zelfs de marktlieden – sluiten tot 14.00 uur. Het hele openbare leven lijkt dan stil te liggen. En zelfs soep als lunch was door ons niet te verkrijgen.

Hier hangt een anoniem schilderij van de Slag bij Kassel in 1677.

In 1677 (vijf jaar na het rampjaar in 1672) terwijl de oorlog met Holland ten einde loopt, gebeurt er iets totaal onverwachts. De troepen van het leger van Willem III van Oranje, stadhouder van de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden die oprukten naar Sint-Omaars, worden door de Franse garnizoenen die op een strategisch punt in de vlakte van Cassel gelegerd zijn, tot staan gebracht. Lodewijk XIV, die zelf de handen vol had aan de inname van Kamerijk, geeft het bevel over deze operatie aan zijn broer, Filips I, hertog van Orléans, die op de voorgrond te paard is afgebeeld.
In dit schilderij zijn verschillende momenten van deze strijd te zien: rechtsboven de aankomst en het opstellen van het Hollandse leger op 6 april, de brand van de abdij van Noordpeene op de avond van 10 april, de poging van het Hollandse leger om het riviertje de Peene over te steken op zondagmorgen en aan de linkerkant de vluchtende Hollanders op 11 april. Op de voorgrond rechts laten de personages boven in de boom, waarvan de kale takken de oorlogsgruwelen symboliseren, hun blijdschap de vrije loop; ze hebben gewonnen. Het heetst van de strijd neemt het hele middendeel van de compositie in beslag. In de verte rijst Cassel op, waar we een aantal gebouwen herkennen zoals het kasteel en het stadhuis. Met deze opzet, waarin in eenzelfde ruimte gebeurtenissen die op verschillende momenten plaatsvonden zijn weergegeven, krijgt men in één blik een overzicht van het hele verloop van de strijd en een goede kijk op de strategische vaardigheden van het Franse leger.

Het is duidelijk dat dit schilderij een weergave was van de overwinnaars. Schrijven die immers niet de geschiedenis?

Na deze veldslag viel dit gebied onder de macht van de Franse koning Louis XIV en werd de definitieve Frans landsgrens getrokken. Aan de hand van een realistische audiovisuele show herbeleef je deze veldslag rond een maquette van het slagveld.

Op 10 augustus 1678 wordt het vredesverdrag van de Vrede van Nijmegen gesloten tussen de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën en Frankrijk, dat een einde maakte aan de vijandelijkheden tussen de Republiek en Frankrijk. Op YouTube is een alleraardigste reconstructie uit het Valkhofmuseum te zien van deze bijeenkomst.

Onze gids in Maison de la Bataile in Noordpeene, een jonge man, was alleraardigst en enthousiast om ons persoonlijk in te wijden in de achtergronden van deze slag, door vooral eerst te vragen aan welke kant bij zouden staan en waar wij dachten dat ‘onze troepen’ gelegerd waren. Dat deed hij bovendien in het Vlaams, dat de meeste mensen tot voor kort nog in deze streek spraken. Hij was in feite een verpersoonlijking van deze historische veldslag, doordat hij zich heel goed bewust was, dat als deze slag anders had uitgepakt, hij nu Vlaams was geweest. Hij klonk haast alsof hij dat liever had gehad. Op een paneel met uitleg, kwamen wij naast het Nederlands en Frans ook een uitleg tegen in het Vlaams. Dit Vlaams deed ons erg sterk denken aan Zuid-Afrikaans. Nu schijnt het dat het Vlaams van de Zuid-Afrikaanse boeren mogelijk inderdaad teruggaat of het Vlaams en de geuzen uit deze streek. Zo leer je nog eens wat!

Willem III mocht deze slag dan verloren hebben, dezelfde Willem III viel Engeland in de havenstad Brixham binnen op 15 november 1688 in een actie – in wat nu bekend staat als de Glorious Revolution, die uiteindelijk koning Jacobus II afzette en de kronen van Engeland, Schotland en Ierland voor hem won. Vanaf 1689 regeerde hij als Willem III over Engeland en Ierland. Op de Britse Eilanden regeerde Willem samen met zijn vrouw, Maria II, tot haar dood op 28 december 1694. De periode van hun gezamenlijke heerschappij wordt vaak aangeduid als “Willem en Maria”.
Willem was een protestant en daarom nam hij deel aan verschillende oorlogen tegen de machtige katholieke koning van Frankrijk, Lodewijk XIV, in coalitie met de protestantse en katholieke machten van Europa. Veel protestanten riepen hem uit tot een voorvechter van hun geloof. Willems overwinning over Jacobus bij de Slag aan de Boyne in 1690 wordt herdacht door de Oranjeorde in Noord-Ierland en delen van Schotland tot op de dag van vandaag. Zijn heerschappij markeerde het begin van de overgang van de persoonlijke heerschappij van de Stuarts naar de meer parlement-gerichte heerschappij van het Huis Hannover.

Slag bij Nieuwpoort

Een andere slag die wij – tot voor kort – nog wel allemaal uit ons hoofd kenden, namelijk de slag bij Nieuwpoort in 1600, blijkt niet meer dan een voetnoot in de geschiedenis van Vlaanderen te zijn. Er is nauwelijks een inwoner van deze vis- en havenstad die van deze slag afweet, ondanks een spandoek met schilderij dat wij in een van hun straten tegenkwamen.

Het heeft enige moeite en heen en weer gereis en vooral geloop – gekost om het herdenkingsmomument te vinden in het Mauritspark.

Ondanks dat deze slag – vanwege de piraten die onze kustvaart belaagden – op de Spanjaarden werd gewonnen, werd het doel niet bereikt – het broeinest in Duinkerken werd ongemoeid gelaten. Maurits had al niet veel hoop op blijvend succes. Uit Wikipedia:

Maurits bracht de nacht na de slag door op het slagveld ter hoogte van de kerk van Westkerke. De volgende dagen liet hij de gewonden verzorgen in Oostende en zelf ging hij met de Staten-Generaal overleggen hoe verder te handelen. Nieuwpoort was door Albrecht versterkt met 2500 soldaten onder leiding van La Barlotte en ook de forten en steden rondom Nieuwpoort had hij versterkt. Over een belegering van Sluis werd door de Staatsen gesproken, maar dat werd te lastig bevonden.^[9] Omdat het oorspronkelijke doel van de tocht Duinkerke was, werd besloten om vier dagen na de slag terug te gaan naar Nieuwpoort om de stad opnieuw te belegeren. Tijdens dit beleg werden de weersomstandigheden slecht, waardoor het bijvoorbeeld lastiger was om loopgraven aan te leggen, er was ook tekort aan voedsel en er heerste angst voor een nieuw Spaans ontzettingsleger. Maurits besloot daarom na een belegering van elf dagen weer op te breken. De Staten-Generaal probeerde hem aan te zetten tot aanvallen op Hulst en Sluis, maar Maurits trok met zijn leger zonder een aanval uit te voeren op deze steden terug naar de Republiek.

De relatie met van Oldenbarnevelt was al niet zo best en heeft mede geleid tot zijn veroordeling:

Het prestige van Maurits als veldheer groeide door de slag verder, vanwege zijn beheerste terugtrekking over het strand met zijn mobiele artillerie en doordat hij op het juiste moment teruggeslagen had. De roem die Maurits vergaarde gaf hem de mogelijkheid om Van Oldenbarnevelt in een kwaad daglicht te zetten. Maurits was vanaf het begin tegen een tocht naar Duinkerke geweest, maar was er toch door de Staten-Generaal onder leiding van Van Oldenbarneveldt heen gestuurd. Nu de doelstellingen van de tocht niet bereikt waren, kon Maurits wijzen op alle bezwaren die hij vooraf kenbaar gemaakt had. Hij zag zichzelf als degene die de Republiek van de ondergang had gered bij de Slag van Nieuwpoort. De vertrouwenscrisis tussen Maurits en Van Oldenbarnevelt zou nooit meer volledig goed komen en uiteindelijk mede aanleiding zijn voor de veroordeling en terechtstelling van de laatste in 1619.

Als je nog eens wilt nalezen hoe en wat er toen allemaal speelde, kan ik dit kleurrijke verslag aanbevelen: http://www.engelfriet.net/Alie/Hans/nieuwpoort.htm of iets eenvoudiger: http://www.schooltv.nl/vroegerenzo/?nr=2201943&site=site_vroegerenzo&item=2291350

Rijssel (Lille)

Lille was ooit de hoofdstad van Vlaanderen en wordt voor het eerst in de analen vermeld in 1066, t.t.v. Boudewijn V, Graaf van Vlaanderen

Van1433 tot 1477 regeert karel de stoute over Bourgondië en Vlaanderen. Na zijn dood is zijn dochter Maria van Bourgondië de enige erfgename. In 1477 treedt zij in het huwelijk met Maximiliaan van Oostenrijk (zoon van Keizer Frederik III van Habsburg) en er begint een nieuwe periode voor Lille, die in de periode van Karel V tot Philips IV van Spanje (van 1500 tot 1667) deel gaat uitmaken van de Spaanse Lage Landen. De koning van Spanje benoemd zijn dochter Isabelle tot gouverneur van Vlaanderen. Nu begint voor Lille een periode die de “Gouden Eeuw” wordt genoemd. Er worden talloze kloosters gesticht en de stad wordt tweemaal fors uitgebreid.

In 1667, tijdens de Devolutieoorlog, neemt Lodewijk XIV de stad in na een beleg van enkele dagen. In deze periode bouwt Vauban, ingenieur van de koning, de “Koningin der Citadellen”. Tijdens de Spaanse successieoorlog wordt Lille ingenomen door de Hollanders.

Lille was in 2004 culturele hoofdstad van Europa. De authentieke stadscultuur van Lille komt helemaal tot leven door de rijk versierde gevels van de mooie huizen in Vlaamse stijl en vooral het gezellig drukke straatbeeld laten je niet ontroerd.

PS: Wees voorzichtig met het bestellen van Tartare de Boeuf: een op American file lijkende koude schotel van gemalen rauwe ‘biefstuk’ met uitjes en augurkjes. Zeg vooral dat je deze tartare brulé wilt hebben!

Overig

Ontdek de rol van de Koksijdse Duinheren binnen de cisterciënzerorde in het Abdijmuseum Ten Duinen 1138

http://nl.wikipedia.org/wiki/Abdij_Onze-Lieve-Vrouw_Ten_Duinen

Het is genoegzaam bekend hoe groot de geestelijke en culturele bloei was van de Duinenabdij in Koksijde die in 1128 was gesticht door Bernardus van Clairvaux en aan abt Robert van Brugge toevertrouwd. In de eerste helft van de 13de eeuw telde de gemeenschap niet minder dan 120 monniken en 248 lekenbroeders. De abdij had toen meer dan 10.000 hectaren land onder haar beheer en behoorde tot de belangrijke wolproducenten van Vlaanderen. Tijdens het calvinistisch bewind (1578-1584) werd de abdij geconfisqueerd en grotendeels gesloopt. De monniken zochten hun toevlucht in Nieuwpoort.

http://www.grootseminariebrugge.be/gebouw_3.htm

©Bob van Dijk augustus 2012